[17:29, 13.02.2021] Fıkıh dersleri Düzen" grubundaki tartışmanın sorularıdır.
Tartışmaya katılanlar
(Prof.Dr. Muhammed Aydin; Doc. Dr. Yassar Sherif; Dr. Şaban İsmail (Katar) Dr. Muhammed ed Dermeki (BEA) Doc. Dr Suleyman Aydin; Muhammed Onder)
Şu soruları cevaplar mısınız?
1- Düğün (zifaf) gerçekleşmeden önce yapılan dini nikâh ve boşamalar geçerli midir? Geçerliyse iddet var mıdır?
2- İddet varsa nedir.
3- Yoksa bu boşama üç sayısını tamamlarsa başka bir erkekle evlenmeden aynı şahıslar dördüncü ya da beşinci defalar nikâh akdi yapabilirler mi?
4- Başkasıyla evlendikten sonra yeni nikâh olabiliyorsa o takdirde sadece nikâh akdi ve boşama ile ilk eşe nikâh yapabilir mi, yoksa mutlaka zifaf gerekir mi?
5- Ayeti kerimede halvet sahiha ve evlilik ilişkisi olmamış bir nikâh akdiyle; halveti sahiha veya cinsel ilişki gerçekleşmiş nikâh akdi arasında ayrım yapıldığı ve birinci tür nikâh akdinde iddet ve mihir gerekmemesi ve mübah olması özellikleri olduğu ifade ediliyor.
İkinci tür nikâhlarda ise sebepsiz boşamanın caiz olmaması mihirin gerekmesi ve iddet gerekmesi gereklidir deniliyor.
Bu farklılıktan hareketle konu ta’sil edilmek istense ve denilse ki;
Bir nikâh akdi halveti sahiha olmadan mihir belirlenmeden ve cinsel ilişki olmadan kıyıldıktan sonraki ilk dönemde esasen sadece şeri bir akittir. Bu akit henüz sadece şeri akit niteliğindeyken olacak fesh durumunda nikâh akdi feshi kuralları değil; şeri akit feshi kuralları işletilir. 

Yani belirli şartlar oluşmuş bu nikâh akdinin bitirilmesinin adı fesh/boşama olsa da esasında akit feshetme demek olacaktır. 3 adetle sınırlı olmaksızın defalarca akit yapılsa ve defalarca feshedilse bile yine akdin 4. 5. Ya da 6. defalar tekrarlanması caiz olacaktır. Ama ne zaman halvet olursa, mihir belirlenirse ya da ilişki gerçekleşirse bu akdin şeri akit tarafına nikâh akdi olması tarafı ağır basar ve akit feshi durumunda 3 adet sınırı uygulanması gerekir.
Böyle bir ayrım ve ta’sil caiz olur mu neden?
6- Sadece nikâh akdi kıyılmış ama hiç halveti sahiha olmamış mihir belirlenmemiş evlilik ilişkisi gerçekleşmemiş nikâh akitleri asrı saadette ya da sonrasında olmuş mudur? Bu durumlar oluşmuşsa ulemanın fetvaları nasıl ve hangi gerekçelere dayandırılarak verilmiştir?

el Cevab:
Bu problem kaynak fıkhi eserlerde pek çok yönüyle incelenmiş olsa da talak sayısı açısından incelenmemiş bir meseledir. Evlilik ilişkisi olmadan gerçekleşen boşamanın hakkında 30 civarında problem tespit edilmiştir. Bunların hakkında hemen hemen her birisinin hükmüyle alakalı fetva vardır.
Meselenin hülasası şudur;
Evlenecek eş adayları nikâh akdi yapıyor sonra boşanıyorlar. Akitten sonra hiç görüşmeden halvet gerçekleşmeden düğün (zifaf) olmadan mihir belirlenmeden bir sebeple ya da sebepsiz boşanıyorlar. Bu şekilde boşanan eşler için normal olarak evlendikten sonra boşanan eşlere uygulanan 2 boşama hakkı ve üçüncü boşamada bir başkasıyla evlenmeden boşanan eşle nikâh kıyamama hükmü geçerli midir, yoksa değil midir?
Diğer sorularınız bu soruya verilen cevaba göre hüküm alacaklardır.

Evlilik akdinin 3 talaktan sonra yenilenmesi konusunda İki ihtimal söz konusudur.
1. İhtimal:
Nikâh henüz gerçekleşmediğinden (evlilik ilişkisi ve halvet hali oluşmadığından) bu nikâh şeri akid hükmündedir. Şer’i akdin feshinin karşılıklı anlaşılarak onlarca defa yapılması da tekrar anlaşılıp yenilenmesi de caiz olduğundan bu da caiz olur. Yani evlilik akdi görüntüsündeki akit ilişki ve halvet hali oluşmadığından üçten fazla sayıda yenilenebilir. Halvet veya ilişki gerçekleştiyse 3. talakla birlikte bain talak ve akdin yenilenmesinin haramlığı hükmü devreye girer.
Bu ihtimal salt şeri akit tarafı esas alınırsa, bu durumda olanlar için bir fakihten fetva alırlarsa amel edilebilir görünmektedir.

Bu ihtimalin Delilleri: (ana çerçeve itibarıyla 5 tir)

1- Nikâh bir akittir. Her şeri akdin rüknu esas itibarıyla ikidir icab ve kabul tarafların akd ehliyetleri . İcab ve kabul oluşunca akdin helal bir şeyde olması da gözetilerek bir akit meşru hale gelir. Nikâh da, icar, bey'(alıp-satma) da birer akittirler.

2- Nikâh akdi için şari ek şartlar getirmişse de bu onu akid olmaktan çıkarmamaktadır. Dolayısıyla mehr belirlenmemiş halveti sahiha hali oluşmamış ve zifaf gerçekleşmemiş durumlarda nikâh akdi henüz bir şeri akittir. Bu sebeple mihr gerekmez iddet gerekmez, nikâh bu kertede iken bu nikâhın bitirilmesi günah da olmayacaktır.

3- O halde Allah’ın ayette belirttiği bu hükümler henüz bu nikâh akdine sadece şeri akid muamelesi yapıldığını göstermektedir. O halde Bu haldeyken bitirilen nikâh akdinin diğer tür ( zifaf olmuş nikâh) akidden farklı olarak 3 talak sınırlamasına tabi olmaması gerekir. Zaten zifaf olmadığından bu durumda bir nikâh akdinin 3 talak sınırlamasına tabi olmaması gerekir.

4- Haddi zatında başkasıyla evlenmeden ilk eşe dönemeyeceği ve 3 hak olduğunu ifade eden talak ayetleri bu ilk tür talak hakkında geçerli görünmemektedir.
Bu ayetlerde bahis konusu olan talak için NŞA da sebepsiz yapıldıysa günahtır. İkincisi bu talaktan iddet gerekir. Üçüncüsü bu talakta mehir tam olarak verilmesi gerekir. Dördüncüsü bu talakların bir ve ikincisinde eş erkek dilerse kadını nikâhına geri alabilmektedir. 6.sı bu talaklar da tuhr dönemlerinde olma şartı vardır. 7.si de ayet bu şekilde 3. Defa boşama olduğunda eski eş (kadının ) tekrar nikâhlanabilmesi için bir başka evlilik yapıp ayrılmasını şart koşmaktadır.
Bütün bu şartlar ilk tür talakta yoktur. Üstelik bu talak mübahtır. İddet gerekmez, mihir gerekmez, erkek boşama yaptığında üç talakla da tek talakla da boşasa bain talak hali oluşmakta yani eş hanımını yeni bir nikâh yeni mehir yeni den kadının muvafakatı olmadan geri alamamaktadır.

5- İki nikâh arasındaki bu farklar ilk nikâhın akit halinde olduğunu ve akit şartlarına tabi olduğunu gösterir ikinci nikâhın ise nikâhta asıl olan vat manası gerçekleştirdiğinden akitlikten çıkıp nikâh akdi sıfatını tam olarak taşıdığını gösterir.
Bunlardan hulasa olarak anlayacağımız şudur;
O halde bir müfti kendisine gelen başvuran 1. durumda iken boşanmış kişilerin (3 defadan fazla boşama olmuş olsa da -bütün boşamalar 1. tür nikâh sıfatlarında olmak kaydıyla- nikâhını kıyabilmelidir. Nikâh kıyılıp 2. tür nikâh sıfatları oluşunca artık boşama durumu 2. tür nikâhın boşanma hükümlerine tabi olacaktır.

Bu ihtimalin Delilleri:
1.Delil: Boşanma ayetlerinde iki tür boşanma ve bunların gereği hükümler vardır. Bunlardan birincisi halveti sahiha olmamış evlilik ilişkisi olmamış nikâh mihri belirlenmemiş nikâh akdidir. İkinci bunların da belirlendiği veya oluştuğu nikâh akdidir.

1. Vecih: Boşanma ayetlerinde sadece nikâh akdi yapılmış evlilik akdiyle; evlilik ilişkisi gerçekleşmiş ya da halvet gerçekleşmiş evlilik akdi arasında ayırım yapılmıştır. Bu ayrımın neticesinde boşama hükümlerinde farklı hükümler ve gereklilikler teşri edilmiştir.
Örneğin bu tür bir boşama ile evlilik akdi hemen bitmektedir. Eşler aynı anda bain talak durumunda olmaktadır. (Erkek boşadığı eşini geri nikâhına (kadının muvafakatı olmadan) ve yeni akit ve şahitler olmadan alamamaktadır.) Mihir gerekmemektedir. Bu boşanma türünde hiçbir bir beis olmadığı ayette haber verilmektedir. Günah olmadığı hak ihlali olmadığı açıkça ifade edilmektedir.

2. Vecih: ilgili ayetlerde 2. tür nikâh akdi akabindeki boşama durumunda üç boşama oluştuğunda kadın ilk eşe ancak bir başka nikâh ve evlilik ilişkisi sonrasında olacak boşama akabinde dönebilir kaydı getirilmiş tir. Birinci tür nikâh akdinde ise bu başkasıyla evlenmeden ilk nikâh kıyılan eşe dönemez kaydı yoktur. Buna göre birinci tür nikâhlarda ikinci tür nikâhların nitelikleri oluşuncaya kadar nikâhın tekrarlanma sınırı adedi yoktur. Eşler tekrar nikâh kıymak isterlerse üç defa bile akit bitmiş olsa bile başkasıyla evlenmeden nikâh tazeleyebilmelidirler.

3. Vecih: Bütün bunlar beraber mütalaa edilirse bu halinde iken nikâha sıradan bir şeri akit hüviyeti verildiği görülecektir.
Ama halvet olduktan, evlilik ilişkisi gerçekleştikten veya mihir belirlendikten sonra özellikle evlilik ilişkisi akabindeki boşamaya çok sayıda şeri hüküm terettüp etmektedir.
Bütün bu ayrımlar sadece nikâh akdi var iken olan boşamanın şeri akit feshi hükmünde olduğunu gösterir.
Buna göre sadece akit yapılmışken gerçekleşen akit fesihlerine nikâh akdi feshindeki boşama kurallarının değil, şeri akit feshi kurallarının uygulanmasının caiz olduğunu gösterir.
Bu ise şeri akitlerin 3 ten fazla defa bozulup, sonra tekrar tesis edilmesinin caizliği gibi sadece nikâh akdi halinden ileri gitmemiş, nikâh akitlerinde yeni nikâhlar kıyılıp bozulması durumunda mihir belirlenmesi veya zifaf olması durumuna kadar 3 ten fazla defa eşler arasında şer’i nikâhın tesisinin de bozulmasının da mübah olacağına Delil olur.

2. Delil: Ahzab 49. Ayetidir.
"Mü´min kadınları nikâhınıza aldıktan sonra onlarla evlilik ilişkisi olmadan boşarsanız onlar üzerinde nikâh iddeti hakkınız yoktur. Onlarla güzel şekilde ayrılın... "

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا نَكَحْتُمُ ٱلْمُؤْمِنَٰتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَاا لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍۢ تَعْتَدُّونَهَا ۖ فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا

Ayetin Delil Olma Açıları:
1. Vecih: Ayet evlilik ilişkisi gerçekleşmeden olan nikâh akdi ile evlilik ilişkisi olduktan sonraki nikâh akdi ayrı hükümlere bağlamaktadır. Sadece nikâh akdi var iken olan boşama kadın ile erkek arasındaki şeri akdi nihayetlendirmek manasına gelmektedir.
Böyle bir boşama sebebiyle iddet gerekmemekte mehir gerekmemektedir.
2. Vecih: -Sadece nikâh akdi yapılmış bir evlilik akdinin bitirilmesinde bir beis olmadığı ayette haber verilmiştir. Ama Evlilik ilişkisi gerçekleşmiş bir nikâh akdinin sebepsiz yere fesh edilmesi günahtır. Hatta kebiradır.

3. Delil: Nikâh akdinin sonrasındaki boşamaların taksimi fukaha tarafından da yapılmıştır. Dolayısıyla bu boşamaların gerçekleşme anlarındaki nikâh akdinin durumu hepsinde aynı iken dört tür boşamanın akabindeki gerekli hükümler farklılık arz etmesi de ayetlerle sabit bir vakıadır.
Bizim konuyu incelerken söylediğimiz birinci tür durumdaki nikâh akdi sırasındaki boşama da sadece şeri akit bitirilmesi olduğu tespiti de bu boşamanın sonucunda gereken hükümlere nazaran yaptığımız tespitler de bu taksimlere uygundur.,

4. Delil: Boşama türleri taksimi ayetlerden alınmıştır. Bu ayetlerdeki evlilik ilişkisi gerçekleştikten sonraki ve halveti sahiha oluştuktan sonraki boşamalarda iddet emri ve boşama üç defa olduktan sonra ebediyyen haramlık hükmü verilmektedir. Ama ayette ki ifadelere 1. tür durumdaki boşama ile boşananlar dahil edilmemektedir.

الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ ۖ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ ۗ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَن يَخَافافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا ۚ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (229)

“Boşama iki keredir. Her ikisinden sonra ya iyilikle evlilik içinde tutmak veya güzellikle serbest bırakmak gerekir. Allâh’ın koyduğu kurallara uymamalarından korkmadığınız sürece onlara verdiğiniz mehirden hiçbir miktarı geri almanız sizin için helâl olmaz. Eğer Allâh’ın kurallarına uymamalarından korkarsanız, kadının evlilikten kurtulmak için verdiği meblâğda taraflara bir vebal yoktur. Bunlar Allâh’ın koyduğu kurallardır, bu sebeple onları çiğnemeyin. Her kim Allâh’ın koyduğu kuralları çiğnerse, işte onlar zâlimlerin ta kendileridir.” (el-Bakara, 229)

Ayetin Delil Olma Açıları:
1. Vecih: Ayetteki bu boşamaya bakıldığında sadece nikâh akdi kıyılmış durum olan 1. tür boşamayla alakalı değil, ayetin 2. 3. Ve 4. tür boşamayla yani halveti sahiha, mihir tayin edilmiş veya zifaf olmuş boşama şıklarına dair hüküm ifade ettiği görülecektir.

5. Delil: Boşama ayetlerindeki siyak ve sibaka bu sözümüzü desteklemektedir. Siyak ve sibaka bakılırsa “boşama iki defadır” ayetinden sonra gelen “eğer erkek eşini boşarsa” ayetiyle konu edilen eşin, halveti sahiha, mihir tesbiti yapılmış ve evlilik ilişkisi olmuş olan eş olduğu görülmektedir. Bu hükmün ilk kertede boşanma olan 1. tür boşama haline dair hüküm içermediği açıktır. Buna göre boşama sayısı sınırı 1. tür boşama hakkında olmadığı ortaya çıkar.

وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ ۚ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَٰلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا ۚ وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (228) الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ ۖ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ ۗ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَن يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا ۚ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (229) فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ ۗ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أ أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ ۗ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ (230)

Zira bu 228’nolu ayette boşananlar ile alakalı iddet bekleyecekleri hükmü vardır. Bu ayette boşama adetleri tamamlanmadan erkeğin eşini geri alma hakkı haber verilmektedir. Bu ayetten sonraki 229’nolu ayette boşama adedi sınırlaması vardır. Bu boşamanın evlilik ilişkisi olmuş durumlar hakkında olduğu açıktır. Zira onların mehirlerini vermeme durumundan sakındırılmakta, Allah’ın koyduğu sınırlara riayet edilmesi kesinkes vurgulanmaktadır. Akabinde gelen 230. Ayette de yine ilk boşama sonrası 3. boşama da olduysa bu takdirde başkasıyla evlenmeden ilk eşe dönmenin haramlığı hükmü getirilmektedir. Bu ayetteki boşanma da 2. 3. ve dördüncü tür boşamayla alakalıdır.
Dolayısıyla boşama ikidir üçüncüde eşler birbirine haram olurlar hükümlerini ifade eden bu ayetler evlilik ilişkisi olmuş nikâh ayetlerine dairdir. Sadece evlilik akdi olup da bunun akabinde gerçekleşen boşamalara dair hüküm içermemektedir

6. Delil: Boşama da asıl olan sayı sınırlamasının olmamasıdır. Eşler istedikleri takdirde 3 boşama dan sonra da evlenebiliyorlardı. Sahabeden birisinin eşine eziyet etmesi durumu veya niyetini izhar etmesinden sonra bu sayı sınırlandırılmıştır. 4 boşama türünden üçünün durumuna uygun şartlarda olan nikâh akitleri sona erdirildiğinde bu sınırlama devrededir. 1. tür boşama ise Mühmeldir.
Boşama ayetlerinin sebebi nüzulleri incelendiğinde boşama sayısının 2 olması kuralının eşine onu boşamayıp eziyet etmek niyetini izhar eden sahabi sebebiyle indiği ve bundan önce eşlerin 3 den fazla bile boşanmış olsalar dahi karşılıklı muvafakat ile birbirleriyle tekrar evlenmelerinin mubah olduğu anlaşılmaktadır. Zaten ayetin getirdiği bu hükümler bile bu 2 boşama hakkının ve 3. İle birlikte başkasıyla nikâh kıymadan ilk eşe dönememe hükmünün sonradan indiğine zımmen delildir. Boşama ayeti sadece evlilik ilişkisi ve halveti sahiha durumlarının oluştuğu 3 tür nikâhın boşama sonrasına ve şekline ait hüküm bildirdiğine göre 1. tür boşama cinsel ilişki veya halvet içermediğinden bu hüküm kapsamında değildir. Buna göre bu kertede sona erdiren nikâh akitlerinde 2 boşama sınırı üçüncü boşama da bir başkasıyla evlenip ilişkiye girmeden ilk eşe dönemem kuralı ve yaptırımının söz konusu olmadığı ortaya çıkar.

2. İhtimal:
Nikâh akdi her ne kadar şer’i akit ise de sıradan bir akit değil nikâh akdidir. Bu akit ile evlilik ilişkisi meşru hale geldiğinden bu akit fesh edildiğinde fesh edilme sayısı üçüncü fesh ile birlikte tamamlanır. Ve başka bir erkekle nikâh akdi ve evlilik ilişkisi içeren bir nikâh olmadan, ilk nikâh kıyılan eş ile tekrar nikâh kıyılması haram olur.
Bu ihtimal söz konusu akdin nikâh akdi olmasına ve talak ile fesh edilmesine nazaran fıkhın gereğidir. Evlilik ilişkisi olsa da olmasa da halveti sahiha olsa da olmasa da ahvat olan ihtimaldir.

Bu ihtimalin Delilleri:
1. Boşama ayetindeki boşama 2 den sonra üçüncü olduğunda başkasıyla evlenmeden ve ilişkiye girmeden ilk eşe helal olmaz hükmü bu ihtimalin Delilidir.
2. Ayetteki hükmün her ne kadar evlilik ilişkisi ya da halveti sahiha içeren nikâh akitleri hakkında olduğu açıksa da boşama tesmiyesinin şümulü açısından 1. tür boşamaya da şamildir. 1. tür boşamada da geçerlidir.
3. Boşama sınırlaması Allah’ın ayetleri ve hükümlerini ve kadınların onurlarının korunması gayesiyle ve boşama yetkisinin oyuncak haline getirilmesine engel olmak için teşri olunmuştur. Bu problem 1. tür boşamada da vardır. Bu sebeple ona da şamil bir hükümdür.
4. Ayetle sabit boşama ile alakalı hükümler arasındaki sayı sınırlamasından muaf olma iddiası tercih bila müreccik kabilindendir. Ve batıldır.
5. Hiçbir islam alimi 1. tür boşamanın ayetle sabit sayı sınırlaması ve yaptırımı dışında tutulacağını söylememiştir. Bu zındıklık ve Allah’ın ayetlerini tahrif olacağından caiz değil ve haramdır.