Ahmed Yesevi
Ahmed-i Yesevî'nin doğduğu yer, bugünkü Kazakistan'ın içinde, Doğu Türkistan sayılan kısımda Çimkent şehrine yedi kilometre mesafedeki Sayram denilen bir yerdir.
Doğum tarihi tahminidir.
Türkistan'ın Yesi şehrinde vefat etmiştir.
Yesevî adı da, Yesi şehrine mensup anlamına gelmektedir.
Hoca Ahmed Yesevî'nin yaşadığı Maveraünnehir'deki Buhara ile Seyhunun doğusundaki Sayram ve Yesi şehirleri, onun doğumundan çok önce İslâm devleti sınırlan içine girmişti. Bu yerleşim bölgelerinde halkın çoğunluğu Müslümanlığı kabul etmiş Türklerden oluşuyordu.
Ancak yine de Türklerin henüz büyük bölümü Müslüman olmuş değildi.
Yeseviliğin yayıldığı Sir-i Derya, llek ve Fergana bölgelerinde yaşayan Türkler o döneme kadar Mazdeizm, Mani, Sanavi gibi değişik inanışlara mensup idi. Müslüman olan ve olmayan Türkler arasında savaş sürüyordu, aralarında birlik yoktu.
İşte Hoca Ahmed Yesevî böyle bir dönemde dünyaya geldi.
Ahmed Yesevî'nin babası, Sayram 'm tanınmış şahsiyetlerinden, keramet sahibi ve Hz. Ali sülalesinden geldiği kabul edilen Şeyh İbrahim adlı bir zat idi.
Ahmed Yesevî, annesini ve babasını art arda kaybedince küçük yaşta ablasıyla birlikte Yesi şehrine göç etti.
Burada Arslan Baba, Bahaeddin Isficabî gibi tanınmış mutasavvıflardan dersler alarak yetişti.
Arslan Babaya mürit olarak on altı yıl hizmette bulundu.
Şeyhi vefat ettiğinde, yirmi üç yaşında Buharaya giderek Yusuf Hamedanîye intisap etti.
Otuz yaşında onun halifesi oldu. Otuz beş yaşında iken şeyhinin izniyle Yesi şehrine giderek başladığı irşat faaliyeti ile oradaki Kıpçak, Oğuz ve Karlukların pîri ve böylece Türk tasavvufunun kurucusu oldu.
Birçok halife yetiştirdi. Kendisinden sonra yerine geçen zatların üçüncüsü olarak Ahmed-i Yesevî Hazretlerinin Hâcegâniyye yoluna; Yusuf-u Hemedânî ve Abdülhâlik-ı Gücdevânî'den Bahâeddîn Nakşıbend'e doğru gelen tarikat yolunun postuna oturdu.
Hoca Ahmed Yesevî, Türkler arasında Müslümanlığın yayılmasında büyük rol oynadı ve böylece Türk birliğinin kurulmasına pek büyük hizmetleri oldu.
Hayatının sonlarına doğru inzivaya çekildi.
Geçimini sağlamak için tahtadan yontarak kaşık ve kepçe yaptığı söylenir.
Yesi şehrinde olan kabri üzerinde Timurlenk tarafından türbe ve camiden oluşan bir imaret yaptırıldı. Timur rüyasında Ahmed Yesevi tarafından zaferle müjdelendi. Bunun üzerine bir teşekkür mahiyetinde bu imareti yaptırdı.
Türkiye'de 1993 yılı Ahmed Yesevî'nin hatırasına tahsis edilmiştir.
Ahmed Yesevî, İslâm tarihinin en büyük ahlâk önderlerinden biridir. Ortaya koyduğu ahlak felsefesi, kötülüğü temsil eden nefsin terbiye edilmesi inanç ve anlayışına dayanır.
Yesevîye göre nefsi terbiye edip ahlak zaaflarından arındırmak, iradeyi güçlendirip nefsi kontrol altına almak gerekir.
Ahmed Yesevî, İslâmı yaymak ve halkı tasavvuf doğrultusunda aydınlatmak üzere adına hikmet denilen hece ölçüsüyle manzumeler yazdı. Şiirleri, didaktik özellikte sade bir söyleyiş ve temiz bir Türkçe ile yazılmış olup halk arasında geniş biçimde yayıldı.
Yesevî'nin şiirleri Divân-ı Hikmet adlı bir kitapta toplanmıştır.
"Ulu Türkistan alanında Ahmet Yesevi'nin İslâm'ı Türkistan'a yayan insan olduğuna inanılır. 19. yüzyılda Ulu Türkistan'ı dolaşan Macar Prof. Vamberi Armin seyahatnamesinde anlatıyor: 'Her geçtiğim Türk obasında Ahmet Yesevinin Hikmet ve münacaatına rastladım. Türkler bu manevi irşadı coşkunlukla okuyorlardı Her obada Divan-ı Hazret-i Sultan-ül Arifin Hoca Ahmet Yesevi'nin şiirlerini vecd ile okuyan kadın ve erkeklere rastladım." Türkiye Türklüğü içinde milyonlarca insan, yani Hacı Bektaş geleneğine bağlı olanlar 'Pirlerin Piri' olarak Ahmet Yesevi'yi bilirler, öğretmenlerin öğretmeni ve Hacı Bektaş'ın öğretmeni.... Bazı kümeler için doğrudan 'Pirdir Ahmet Yesevi. Türk Dünyası'nda Ahmet Yesevi'nin etkileri çok derindir. Mezhep ve tarikat anlayışlarını kaplayan bir etkidir bu-(....) Biz Türkler Ahmet Yesevi yolu ile İslâm'ı tamdık. (...) Ahmet Yesevi yolu bizi bize; bizi birbirimize, bizi çağa ve bizi insanlığa ulaştıracak yoldur." (Namık Kemal Zeybek)

"Bizim için Ahmed Yesevt'yi bilmek, kendi Milli fıtratımızı, tarihimizi, kültürümüzü, dinimizi ve kısaca kendimizi bilmektir. Yesevîlik kültürü, kendi fıtratımıza dönmedeki fert ve toplumsal nefisimizi arıtmadaki, yüceltmedeki ve böylece kurtuluşa erişmedeki bir ümit kapısıdır. Türk Dünyası'mn manevî önderi olan büyük mutasavvıf Hoca Ahmet Yesevî ay m zamanda Türk-İslâm Dûşüncesi'nin beslenme ve teneffüs kaynağı olarak görülmektedir." [Dosay Kenjetay)