İbn Kemâl Paşa (ö. 940/1534)

Asıl adı Şemsuddin Ahmed b. Süleyman b. Kemâl Paşa’dır.
Dedesi Kemâl Paşa’ya nispetle Kemâl Paşazâde veya İbn Kemâl diye tanınmıştır. Kanunî Sultan Süleyman devrinin en meşhur simalarından olan İbn Kemâl, 873/1468 yılında doğmuştur.
Ancak hayatından bahseden kaynakların bazısı Edirne’de, bazıları ise Tokat’ta doğduğunu, hatta Amasya’da doğduğunu söyleyenler de vardır. Doğrusu Tokat’ta doğmuş, Edirne’de yetişmiş olmalıdır.
Gençliğini ilim tahsili ile geçirdikten sonra, babası ümeradan olan İbn Kemâl, baba mesleğini tercih etmiştir. II. Bâyezid zamanında birçok seferlerde bulunmuş, askerlikte büyük başarılar göstermiştir. Ancak Arnavutluk seferinden dönerken karşılaştığı bir olay onun askerliği bırakıp ilimle meşgul olmasına neden olmuştur. 897/1492 yılında ordu bu seferden dönerken Filibe’de konaklar ve Çandarlı Halil Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın huzurunda yapılan bir toplantıya, Filibe’de müderris olan Molla Lütfi de katılır. Orada bulunan paşa ve beylere hiç önem vermeden, cesaret ve kahramanlığı ile büyük şöhreti bulunan Evrenoszâde Ali Bey’in üst tarafına geçerek İbrahim Pa- şa’nın huzuruna otuıur. Molla Lütfi’nin bu hareketi, İbn Kemâl’in, dikkatini çeker ve kendi kendine şöyle düşünür: “Sıradan bir müder-ris, bu kadar değerli kumandan ve beylerden daha yüksek bir yere oturabilmektedir. Kendisi ne kadar çalışırsa çalışsın, Evrenoszâde’nin kazanmış olduğu askerî şöhreti elde edemeyeceğini; buna karşılık, çalışırsa ikinci bir Molla Lütfi olmasının mümkün olabileceğini anlar ve askerlikten ayrılıp ilmiye sınıfına geçer.”
Hatibzâde’den ve zamanın diğer âlimlerinden ilim tahsil ederek çok kısa zamanda kendisini yetiştirir. İlmini tamamladıktan sonra çeşitli medreselerde müderrislik yaptıktan sonra, bir süre Edirne kadılığı ve 922/1516’da Anadolu kazaskerliği görevlerinde bulunmuş, üç sene sonra (925/1519) azledilmiştir. Daha sonra Edirne’deki Dâ- ru’l-Hadis Medresesi’ne müderris olmuştur. Bu görevini yürütürken, Zenbilli Ali Efendi’nin vefatıyla boşalan, şeyhülislâmlık makamına nasbedilmiş (932/1525) ve ömrünün sonuna kadar bu görevde bulunmuştur.
İlminin kuvvetinden kinaye olarak İbn Kemâl Paşa’ya Müftiyü’s-Sekâleyn unvanı verilmişti.
İbn Kemâl, 940/1534 yılında vefat etmiş, İstanbul dışındaki Mahmûd Çelebi Zaviyesi’ne defnedilmiştir.
İbn Kemâl, hem devlet erkânının hem de halkın saygı ve teveccühünü kazanan ender şahsiyetlerden biridir. Mısır seferi dönüşünde, atının ayağından sıçrayan çamurun Yavuz’un harmanisini kirletmesi üzerine, padişahın verdiği şu cevap bu saygının en belirgin ve anlamlı bir ifadesidir: “Bana bir cübbe getirin, ulemanın atının ayağının çamuru bize inayettir. Çamurlu cübbeyi hâzinede saklayın. Oğullarımıza ibret ve ders olsun.”
İbn Kemâl, her ne kadar yeni bir ilim tarzı oluşturamamışsa da, zamanın şartlarına göre hâdiseleri yorumlaması ve ilmî müşkülleri çözmede gösterdiği başarısı ona haklı bir şöhret getirmiştir. Bu yüzden, Celâleddin es-Suyûtî ile mukayese edilerek, “Mısır’da Suyûtî ne ise, Anadolu’da da İbn Kemâl odur.” denmiştir.
İbn Kemâl’in öğrencilerinden en tanınmış olanı meşhur Ebu’s-Su- ûd (ö. 982/1574)’dur.

Eserleri:
İbn Kemâl, kelâm alanında metin yazmış olan ikinci Osmanlı âlimidir. İbn Kemâl, çeşitli ilim alanlarıyla ilgili yüz veya iki yüze yakın kısmı risale olmak üzere üç yüz civarında eser vermiştir. Başta kelâm olmak üzere dinî ilimlerin bütün dallarında eserler veren İbn Kemâl, tarih ve edebiyat alanında da mahir bir yazardır. Onun eserlerinden Bağdatlı İsmail Paşa 60 tanesini zikretmiştir. O’nun 50 civarında kelâm ile ilgili eseri vardır.

Bazıları şunlardır:
•Hâşiye alâ Şerhi’l-Mevâkıf
•Hâşiye ale’t-Tehâfüt
Hâşiye alâ Şerhi’t-Tecrîd
Risâle fî Ziyâdâti’l-Vucûd ale’l-Mâhiyyet
Risâle fî Beyâni’l-Akl
Risâle fi’l-Kazâ ve’l-Kader
Risâle fî Tahkîki Mana’l-Eys ve’l-Leys
Risâle fî mane’l-Ca’l
Risâle fi’l-Vâcib Mûcibun bi’z-Zât
el-Vucûdu ’z-Zihnî
Takdîmu’l-İllet ale’l-Ma’lûl
Risâle fî Halki’l-Kur’ân
Risâle fî Beyâni’r-Rûh ve’l-Cesed
Risâle fi’l-lmân
Risâle fî Tahkîki’l-Mu’cize
Risâle fî Tahkîki Haşri’l-Ecsâd
Risâle fî Hakîkati’l-Meâd
Risâle fi’l-Cenne
Risâle fi’l-Ecel'
Risâle fî İmâni Ebeveyni’n-Nebî
Risâle fî Tafdîli’l-Beşer ale’l-Melâike
Risâle fî İhtilâf beyne’l-Eşariyye ve’l-Mâturîdiyye.S0

Kelâm İlmindeki Yeri:
İbn Kemâl’in kelâm alanındaki görüşleri hakkında net bir kanaat ortaya koyabilmek için onun eserlerinin iyi bir şekilde tetkik edilmesi gerekir. İbn Kemâl, Gazzâlî’den sonra gelişen, felsefe ile mez- cedilmiş kelâm akımına bağlıdır. İbn Kemâl’i kelâmcı olarak orijinal yapan, daha çok felsefe ile kelâmın iç içe girdiği meselelere dair yazdığı risaleleridir. O, döneminin hâkim olduğu şerhçiliği aşmış, çeşitli kelâmî konularda müstakil eserler meydana getirmiştir.
Osmanlı dönemi içinde, gerek İbn Kemâl’in yaşadığı dönemde gerekse ondan sonraki devirlerde, kelâmî meseleleri onun seviyesinde ele alan başka bir düşünüre rastlamanın zor olduğu söylenmektedir.

Hakkında Yapılan Çalışmalar:
•Sayın Dalkıran, İbn Kemâl’in Düşünce Tarihimizdeki Yeri, (Doktora Tezi), Harran Üniv. Sos. Bil. Ens., 1995.
•Prof. Dr. M. Sait Yazıcıoğlu, “Kelâmcı Olarak İbn Kemâl”, Şeyhu’l-İslâm İbn Kemâl Sempozyumu (Tokat 26-29 Haziran 1985), Şeyhu’l-Islam İbn Kemâl, Ankara, 1986.