Sünbülzade Vehbi
Asıl adı Mehmed'dir.
Sünbülzâdeler adıyla ünlü bir aileye mensup olduğu için Sünbülzâde diye tanındı. Babası Maraş'ta bilgin ve şair olarak bilinen Raşit Efendi'dir.
Bir söylentiye göre, mahlasını kendisine Seyyid Vehbî vermişti.
Maraş'ta iyi bir medrese öğrenimi gördü.
Ardından İstanbul'a giderek devlet büyüklerine kasideler sundu ve kendini tanıttı. Yaş, Bükreş,Eflak ve Boğdan bölgelerinde kadılık yaptı.
Hacegânhk (memuriyette bir makam) rütbesine yükseltildi (1768).
Iran elçiliği (1775) ve Rodos (1787). Silistre, Zağra (1788) kadılıklarında bulundu. İran’da Zend Kerim Han'ın Dostluğunu kazandı.
1776 yılında Bağdad'a dönüşünde vali Ömer Paşa ile arası açıldı.
Devletin çıkarlarını gözetmediği ve elçiye yakışmayacak hareketlerde bulunduğu gerekçesiyle idamı için ferman (padişah buyruğu) çıktı.
İstanbul'da saklandı ve itibarını yitirdiği için bir köşeye çekildi.
Yedi yıl yoksul bir hayat yaşadı.
Yazdığı Tannâne adlı kasidesini Sultan I. Abdülhamid'e sunarak kendisini bağışlattı. 1788'de Avusturya seferine çıkan ordunun kadı nâibliğine (vekil) atandı, 1790'da İstanbul'a döndü.
Son olarak Manisa, Siroz, Bolu ve Manastır kadılıklarında bulundu.
Hayatının son yıllarım kendine bağlanan gelirlerle refah içerisinde geçirdi. Mezarı Edirnekapı dışındadır. Yakın arkadaşı Sürûri ölümüne tarih düşürdü:
"Cennet olsun ruhuna Vehbî Efendi'nin makam ile,Gülşen-i cenneti me'vâ kıla Sünbülzâde ve Oldu nâbüd reisü's-şu'ara Vehbi-yi Pir".
XIII. yüzyılın ünlü sairlerinden olan Sünbülzâde Vehbî, şiirlerinde halk deyimlerine de yer vermiş.
Tanzimat şairleri tarafından lirizmi eksik bulunan şiirleri soğuk karşılanmıştı. Döneminin klâsik Divân şiirini en iyi temsil eden şairdi.
Daha çok şekle, dışa ve klâsik estetiğe önem verdi. Sağlam ve açık, kuru bir anlatımı vardır. Bakî, Nâbî, Sabit ve Nedim'in mazmunlarını tekrarladı.
Divan şiirinin söz ve mânâ sanatlarını hemen her beytinde kullandı.
Zevk ve eğlenceye düşkün olan Vehbi, bu özelliğini şiirlerine yansıttı.
Şiirleri devrin toplumsal hayatını yansıtması bakımından önem taşır. Teknik ve biçim bakımından sağlamdır. Edebi değerden yoksun pek çok kasidesi olmasına rağmen bazı kasideleri çok ünlendi.
Lûtfiyye adlı eserinde Nâbi'nin Hay-riyye adlı eserini örnek aldı. Ahlâkî ve didaktik bu eserde, Vehbi, dönemin sahte şairlerini eleştirdi, Yunus'a karşı olumsuz bir tavır takındı.
"Bazı araştırıcıların zannına göre Vehbî 'şiir söylemek' te son tabaka ricali meyânında görünmüş ise de, 'mevzun söz söylemekte birincilerden sayılmağa hak kazanmıştır. Kendisi bu görünüşte mazurdur.
Çünkü, tabiatın vergisi olan şairane hissiyattan hissesine pek az bir şey isabet etmiştir. Elbette hissiyat başka, malumat yine başka! ikisi birleşirse bir kâmil şair teşkil eder.
Vehbî yaratılışında olan kişiler, her sözü mevzun söyleme kuvvetine sahip olsalar da, ekseriya:
'Gitti boşundan gönül ol serv-kad-dün sayesi
Ağla kim idbâra tebdil oldı ikbâlün senün' gibi bir beyit söylemek bahtiyarlığına nail olmadan hayatı bitirirler.
Vehbi'nin göz diktiği şey ekser-i şairler gibi orijinal sanatlı söyleyiştir." (Muallim Naci)

ESERLERİ:

• Divan (Bulak, 1837),
• Lutfiyye-i Vehbi (Manzum, didaktik, 1837),
• Şevk engiz (kadın ve erkek güzelliğini karşılıklı olarak öven iki kişinin sonunda ilahî aşkta karar kılışını anlatır, 1837; Enderunlu Fazıl'ın Defter-i Aşk ve Zenannamesi ile bas., 1869),
• Münşeat (Yazarın ifadesine göre bu eser, yangın sırasında yandı, bazı parçalarına Letû'if-i İnşâ ve Münşeât-ı Aziziye gibi kitaplarda rastlanır),
• Tuh-fe (58 kıtadan oluşmuş Farsça-Türk-çe sözlük, Tuhfe'nin altmışa yakın eski harflerle baskısı vardır),
• Nuhbe (Arapça-Türkçe sözlük, eski harflerle İstanbul'da sekiz, Mısır Bulak Matbaası'nda bir kez basıldı),
• Nuhbe (sözlük).

SÜNBÜLZÂDE VEHBİ
E.J. Wilkinson Gibb
Eserleri hakkında verilen bilgilerden de anlaşıldığı gibi Sümbülzade Vehbî oldukça velûd ve çok yönlü bir yazardır.
Kendisinin pek çok yerde bize göstermiş olduğu gibi zamanının ilimlerinde oldukça mesafe katetmîsti Şevkengiz'de mantık bilgisini, Lutfîyye'de böyle bir konuyu işlemek için zamane ilimlerinin çoğuna hakimiyetini Tuhfe ve Nuhbe'de ise islâm'ın klâsik dillerinde hiç de küçümsenemeyecek derecede Ustad olduğunu göstermiştir
Ayrıca Türk ve îran şiiri üzerinde çalışan gayretli bir kişidir. İranlı üstadlar içerisinde en beğendiği kişinin Hafız olduğu görülmektedir ki bu kişiden alıntılar yapmış ve bazan da onu taklit etmiştir.
İran şairlerinden Sâib, Şevket ve Sadi, Türk şairlerinden Nen, Bakî. Sabit, Nâbî, Nedim ve Sami'nin şiirlerine yazdığı pek çok nazire, tahmis ve benzeri şiirleri bulunmaktadır.
Vehbî, Türk şairleri arasında gözlemlerine dayalı şiirler yazan ilk şairlerdendir; mesela caddede yürüyen bir kız onun şiirinin konusu olur ve o bu durum dolayısıyla aklına gelen düşünce ve hayalleri şiirleştirir.
Sara adında bir kadın Sırbistan'ın Nisse yakınlarındaki Türk kampına bir istekte bulunmak üzere gelir; Vehbî bu kadını görür, beğenir ve bu olayı hemen şiirleştirerek Divan'ına alır.
Vehbî'nin bu tarz şiirleri pek fazla değildir, fakat oldukça yüksek karakterde şiirlerdir; hemen hemen çoğu mizahîdir ve şiirin konusu olan kadınlarla ilgili kendi his ve düşüncelerinden ibarettir.
Vehbî'nin, şiir sanatının teknik yönleriyle ilgili oldukça bilgi sahibi olduğu görülmektedir; şiiri meydana getiren geleneksel kaideleri fazla ihlal etmediği, hatta kendisinden çok daha büyük şairlerin şiir sanatında düştüğü yanlışlara bile düşmediği görülür.
Şiir için fazla ümit verici olmayan bir malzemeyle güzel olmasa da en azından bunları şiir çerçevesi içerisine sokmaktaki ustalığı ve becerikliliği dolayısıyla bu şairi takdir etmemek mümkün değildir.
Bilgelik ve üslup güzelliği gibi kendisine seçme ve ayıklama iktidarı verecek olan bir tenkit melekesine de sahip olmuş olsaydı üretkenliği ve kabiliyeti dolayısıyla herhalde çok daha değerli bir miras bırakacaktı.
Bu itibarladır ki Naci, onun eserlerinin, kendisine isim veren Seyyid Vehbî'nin eserlerinden daha aşağıda olduğunu söylemek zorunda kalmıştır. (Osmanlı Şiir Tarihi, 1999)

SÜNBÜLZADE VEHBİ
GAZEL
Uşşakı ıyd-i vasluna kurban alur mısın Cânâ bu demde buse virüb cân alur mısın
Ber-dûş idüb o pâ-yı muhennayı gizlece Zâhid bu güne boynuna sen kan alur mısın
Aldım haber bahâsını kim nakd-i can imiş Kâlâ-yı vasl-ı dilberi erzân alur mısın
Ehl-i hünerle dad u sited itme ey felek Bir pula virse cevher-i irfan alur mısın
Vehbî garîb düşdi ser-i kuyuna yine Halvet-sera-yı vuslata mihman alur mısın

SÜNBÜLZÂDE VEHBİ
GAZEL
Arakçîninde olmuş turre-i dildâr pîçâpîç Yatur elbet derûn-ı lanesinde bâr pîçâpîç
Miyanı haddeden geçmiş diyü ser-rişte virmekden O şûh-ı sîmkeş destinde oldı târ pîçâpîç
Düşer ejder gibi gûyâ ki genc-i şâyagân üzre Tılsım-ı muhkem olmuş ukde-i şalvar pîçâpîç
Ne mümkün togrı çıkmak zerre-i çâh-ı muallaya Tarîkin resmi mânend-i reh-i kûhsar pîçâpîç
Ricâlün başı baglu oldugmdan emr-i şâhîye Horasanı de olmuş hey'et-i destâr pîçâpîç
Menâr-âsâ egerçi istikâmet gösterir zâhid Derunun yokladım amma o nâ hem-vâr pîçâpîç
Bu cism-i nâtüvâmm nâr-ı hecr-i yârla Vehbî Misâl-i mu-yı âteş-dîdedir her bâr pîçâpîç