Kemangeranlar - Cemâat-i Kemangerân-ı Hâssa

“Cemâat-i kemangerân-ı hâssa” olarak defterlerde adı geçen bu bölük sarayın yay ustalarından oluşmaktaydı. Sarayın ok ustaları olan tirgerlerle işbirliği içinde çalışan yay sanatkârları en az onlar kadar yüksek işçilikte sanat eserleri hazırlamaktaydılar.
Yayların yapımında ağaç, boynuz, sinir ve tutkal olmak üzere dört organik malzeme kullanılmıştır. Ağaç olarak akçaağaç, boynuz olarak öküz boynuzu, sinir olarak öküzün ayak bileğinden diz kapağına kadar olan bölgedeki sinirler, tutkal olarak da çega tutkalı ve balık tutkalı kullanılmaktaydı. Diğer taraftan yaylar yapılarına göre tımarlı ve sağrılı diye ikiye ayrılmaktadır. Kullanılış amaçlarına göre tirkeş, harb yayı, menzil yayı, puta veya tâlimhane yayı, meşk ve kepâde yayı diye çeşitli isimler almaktaydılar. Diğer taraftan menzil yaylarına ise, attığı okların cinsine göre pişrev yayı, azmâyiş yayı ve heki yayı gibi isimler verilmekteydi.[1] Bu anlamda, farklı fonksiyonları bulunan yayların hazırlanması zorlu ve uzun bir süreçten geçilerek gerçekleşmekte, üzerleri dönem üslubuna uygun motiflerle çeşitli teknikler kullanılarak bezenmektedir.
Hassa yay sanatkârlarının sayısı 1526 tarihli maaş defterinde yirmi üç iken 1596 tarihli defterde kırk beş kişi olarak en kalabalık dönemini yaşamıştır. Diğer silah bölükleri arasında en kalabalık grubu oluşturan kemangeranların mevcudu bu tarihten sonra istikrarlı olarak düşmeye başlamış, 1711 tarihinden sonra bölükte en fazla sekiz kişi görev yapmıştır. Bu anlamda, tirgeranlar gibi kemangeranlar da Ehl-i Hiref teşkilatı içinde kurumun etkinliğine yitirmesine kadar önemini koruyan bölükler arasındadır.[2]

---

[1] Ünsal Yücel, a.g.e., s.251.
[2] Bahattin Yaman, Osmanlı Saray Sanatkarları 18. Yüzyılda Ehl-i Hiref, a.g.e., s.83,190-193.