Hit (5205) K-1273

er Rısaletul Muhammediyye

Yazar Adı : Ali Kuşçu İlim Dalı : Matematik
Kitap Dili : Kitap Tipi :
Konusu : Sitedeki Kayıt Türleri :
Ekleyen : /2014-11-14 Güncelleyen : /0000-00-00

er-Rısaletu’l-Muhammediyye

Ali Kuşçu nun matematiğe dair eseri.
Tam adı er-Risâletü'l-Muhammediyye fi'l-hişâb olan ve Bahâeddin Âmilî’nin (ö 1031/1622) Hulâşatü'l-hisâb’ına kadar Osmanlı medreselerinde orta seviyede matematik ders kitabı olarak okutulan eser Fâtih Sultan Mehmed’e sunulmuştur. Taşköprizâde, Ali Kuşçu'nun eseri İstanbul’a ikinci gelişinde Ramazan 877’de (Şubat 1473) telif ettiğini, Kâtib Çelebi ise Uzun Hasan’m elçisi sıfatıyla İstanbul'a ilk defa gelirken yolda yazdığını söylemektedir (Ahsenü’l-hediyye, vr. 4a; Keşfü’z-zunûn, I, 889) Ancak kitabın mukaddimesinden Taşköprizâde’nin verdiği bilginin doğru olduğu anlaşılmaktadır. Bu eserin esasını Ali Kuşçu'nun Semerkant'ta iken yazdığı Risâle deri İlm-i Hisâb adlı Farsça çalışması teşkil eder. Kâtîb Çelebi, erRisâletü'l-Muhammediyye'nm mukaddimesine yazdığı şerhin bir yerinde (Ahsenü’l-hediyye, vr. 2a), bu kitabın İbnü’l-Havvâm'ın el-Fevâ’idü'l-Bahâ’iyye'si ile Cemşîd el-KâşFnin Miftâhu'l-hussâb’mm özünü içeren bir çalışma, bir başka yerinde ise (a.g.e., vr. T) bu son eserin süratle yapılmış bir özeti olduğunu belirtir.
Eser bir mukaddime ve iki bölümden (fen) meydana gelmektedir. Bir mukaddime ile beş makaleden oluşan birinci bölümde hesap ilmi incelenir. Mukaddimede tanımlar, özellikle sayının ayrıntılı tanımı ele alınır. Birinci makalede, ondalık konumlu Hint hesabı pozitif reel sayılar kümesi içerisinde ikiye katlama ve bölme, dört işlem, rasyonel ve irrasyonel sayıların kare kökünü, küp kökünü alma ve sağlama işlemleri; ikinci makalede astronomların kullandığı altmış tabanlı sayı sistemi ve yine birincide verilen işlemler; üçüncü makalede cebir ve mukabele ilminin ikinci derecede denklem çözümleriyle sınırlı olarak gözden geçirilmesinden sonra çok terimlilerin dört işlemi, red ve tekmil ile bast gibi cebir işlemlerinden sonra da altı cebir formülünün örneklerle incelenmesi; dördüncü makalede çift yanlış hesabı ile tahlil yöntemi; beşinci makalede bazı kısa aritmetik yöntemleri, oran ve orantı kuralları ile aritmetik dizi toplamlarına ilişkin formüller ele alınmıştır. Bir mukaddimeyle üç makaleden oluşan ikinci bölümün mukaddimesinde geometrik şekillerin ve mesâhaya ilişkin temel kavramların tanımları, şekil ve cisimlerin alan ve hacim formüllerinin yanında bazı temel trigonometrik fonksiyonlarla ilgili formüller, verilen bazı formüllerin ispatları; birinci makalede yüzeylerin alanları, ikinci makalede düzgün altıgen alanı, üçüncü makalede küre, küre parçaları ve koni gibi cisimlerin hacimleri İncelenmektedir.
er-Risâletü'l-Muhammeddiyye'n'm en önemli özelliklerinden biri, hesap ve cebirde daha önce eklenen ve çıkarılan nicelikler için kullanılan "zâid" ve “nâkıs" terimlerinin yanında ilk defa “müsbet" ve “menfi" terimlerine yer verilmesidir. Bugün Arapça ve Farsça konuşulan ülkeler başta olmak üzere Orta Asya ülkeleriyle Azerbaycan'da hâlâ kullanılan bu terimler BizanslI matematikçiler tarafından Avrupa’ya aktarılmış ve "pozitif, "negatif" şeklinde Latince'ye tercüme edilmiştir. Bu terimlerin Ali Kuşçu’nun kendi buluşu ol
ması ihtimali yanında onun bunları Uluğ Bey’in elçisi olarak Çin'e gittiğinde Çin matematiğinden almış olması da düşünülmektedir (ihsanoğlu Rosenfeld, s. 286). Eserin bir diğer özelliği köklerini Muhammed b. Mûsâ el-Hârizmî'de bulan, ancak Cemâleddin Türkistânî, Ali Garbî, Mehmed Şah Fenârî ve Cemşîd el-Kâşî çizgisinde Türkistan matematik geleneğinin Yunan sayı anlayışına karşı geliştirdiği sayı tanımını bir ders kitabında açık biçimde dile getirmesidir. Ali Kuşçu sayıdan “bir’’i ve birden oluşan her şeyi içerecek biçimde sayma eyleminin kapsamına giren her şeyi anladığını belirterek bu tavrını ortaya koyar (er-Risâletü’l-Muhammediyye, vr. 75a). Başta sayı tanımı olmak üzere matematik bilimlere yaklaşımı Ali Kuşçu’yu, sayıları ontolojik muhtevalı yapılar olarak değil saf nicelik ifade eden fonksiyonel unsurlar olarak görmeye yöneltmiş ve eserlerinde “theologoumenates aritmetikes” anlamında bir sayı mistisizmine yanaşmayıp matematikten Hermetik-Pisagorasçı mistisizmi temizlemeye çalışmıştır. Onun bu görüşlerini kendisinden sonra öğrencisi Fenârîzâde Ali Çelebi Şerhu't-Tecnîs fi ‘ilmi'l-hisâb, Kâtib Alâeddin Yûsuf Mürşîdü'l-muhâsibin ve Takıyyüddin er-Râsıd Buğyetü't-tullâb min 'ilmi'l-hisâb adlı eserlerinde tartışmıştır. Bu süreç OsmanlI matematiğine “kalkulativ" bir karakter kazandırırken sayılar teorisi üzerindeki çalışmaları da etkilemiştir.
Ali Kuşçu, er-Risâletü'l-Muhammediyye’nin girişinde eserini Fâtih Sultan Mehmed’e sunmak için hızlı bir şekilde ve özet halinde kaleme aldığını, vakit bulduğunda daha ileri seviyede başka bir eser telif etmeyi düşündüğünü söyler (vr 74b); ancak bu düşüncesini gerçekleştirememiştir. Öte yandan torunu Mîrim Çelebi el-Fethiyye şerhinde, öğrencisi Gulâm Sinan Fethu'l Fethiyye adlı çalışmasında kitaba şerh yazacaklarını söylemişlerse de bu şerhler günümüze ulaşmamıştır. Aynı bilgileri veren Kâtib Çelebi de kendi zamanında bu şerhlerin mevcut olmadığını belirterek Mîrim Çelebi ile Gulâm Sinan'ın ifadelerini "tutulmamış söz" diye tanımlar (Ahsenü’lhediyye, vr. 2a). Kâtib Çelebi eseri öğrencilerine okuturken Ahsenü'l-hediyye bişerhi'r-Risâleti'l-Muhammediyye adıyla mukaddimesinin sonuna kadar şerhetmiştir.
Müellif nüshası Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan (Ayasofya, nr. 2733/2) ve yirmiye yakın nüshası günümüze ulaşan risâleye Sâlih Zeki. Abdülhak Adnan Adıvar gibi pek çok bilim tarihçisi atıfta bulunmuş, hakkında çeşitli çalışmalar ve araştırmalar yapılmıştır (bk. bibi.) Uluğbek Atayev’in 1972’de Rusça’ya çevirdiği eser, Gadoyboy Sobirovich ile G. P. Matviyevvvskaya ve H. Tllashev tarafından geniş biçimde incelenmiştir (İhsanoğlu Rosenfeld, s. 286).

...
Otel Tekstili antalya escort sakarya escort mersin escort gaziantep escort diyarbakir escort manisa escort bursa escort kayseri escort tekirdağ escort ankara escort adana escort ad?yaman escort afyon escort> ağrı escort ayd?n escort balıkesir escort çanakkale escort çorum escort denizli escort elaz?? escort erzurum escort eskişehir escort hatay escort istanbul escort izmir escort kocaeli escort konya escort kütahya escort malatya escort mardin escort muğla escort ordu escort samsun escort sivas escort tokat escort trabzon escort urfa escort van escort zonguldak escort batman escort şırnak escort osmaniye escort giresun escort ?sparta escort aksaray escort yozgat escort edirne escort düzce escort kastamonu escort uşak escort niğde escort rize escort amasya escort bolu escort alanya escort buca escort bornova escort izmit escort gebze escort fethiye escort bodrum escort manavgat escort alsancak escort kızılay escort eryaman escort sincan escort çorlu escort adana escort