Abdülbâsıt el-Malatî

Zeynüddîn Abdülbâsıt b. Halîl b. Şâhin el-Malatî (ö. 920/1514)

Tarihçi, Hanefî fakihi ve müfessir.

844 (1440) yılında Malatya’da doğdu. Babası Halil Mısır’da vezirlik, Hama, Kudüs, Safed, İskenderiye ve diğer bazı yerlerde nâiblik görevlerinde bulunmuştu. Abdülbâsıt gençlik yıllarında tahsilini tamamlamak amacıyla Halep, Dımaşk ve Mağrib’i dolaştıktan sonra Kahire’ye yerleşti. Dımaşk’ta Kazasker Alâ er-Rûmî, Kıvâmüddin ve Hamîdüddin en-Nu‘mânî gibi Hanefî âlimlerinden, Trablus’ta da Burhân el-Bağdâdî’den ders aldı. Kahire’de ise Necm el-Kırîmî’den Arapça, meânî ve beyan, Şeref Yûnus er-Rûmî’den mantık, felsefe ve kelâm, Kâfiyecî’den muhtelif ilimleri okudu; Şümünnî ve İbnü’d-Deyrî gibi fakihlerden icâzet aldı. Tıp ve diğer bazı ilim dallarında da geniş bilgisi vardı. Bir müddet medreselerde ders verdikten sonra müderrislik görevinden ayrılıp kitap yazmaya başladı.

Büyük bir kısmı risâle hacminde olan başlıca eserleri şunlardır:

1. er-Ravzü’l-bâsim fî havâdisi’l-umr ve’t-terâcim (Vatikan, Ar. 728).

2. Neylü’l-emel fî zeyli’d-Düvel.

Zehebî’nin Düvelü’l-İslâm adlı eserine yazdığı zeyil olup 744-896 (1343-1491) yılları arasında meydana gelen olayları ihtiva eder.

3. ed-Dürerü’l-vesîm.

Kutbüddin Muhammed b. Ahmed el-Kastallânî’nin Tekrîmü’l-ma‘îşe fî tahrîmi’l-haşîşe adlı eserine yazdığı şerhtir.

4. el-Mecmau’l-müfennen bi’l-mucemi’l-mu‘anven (biyografi).

5. el-Kavlü’l-menûs fî şerhi’l-Kamûs (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 1417, 223 varak). Hacimleri üç ile elli iki varak arasında değişen şu on dört risâlesi Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 4793) bir mecmua içinde yer almaktadır: Gayetü’s-sûl fî sîreti’r-Resûl (İstanbul 1328); el-Menfa‘a fî sırri kevni’l-vuzû mahsûsan bi’l-a‘zâi’l-erba‘a; el-Kavlü’l-cezm fî târîhi’l-enbiyâ üli’l-azm; er-Ravzatü’l-murabba‘a fî sîreti’l-hulefâi’l-erba‘a; Nüzhetü’l-esâtîn fî men veliye Mısr mine’s-selâtîn; Mecmû‘u’l-bustâni’n-nûrî li-hazreti Mevlâna’s-Sultâni’l-Gurî; ez-Zehrü’l-maktûf fî mahârici’l-hurûf; el-Ezkârü’l-mühimmât fî mevâzı‘a ve evkat; el-Kavlü’l-hâs fî tefsîri sûreti’l-İhlâs; el-Kavlü’l-meşhûd fî tercîhi teşehhüdi Benî Mes‘ûd; en-Nefehâtü’l-fâiha fî tefsîri’l-Fâtiha; el-Vusle fî meseleti’l-kıble; Nüzhetü’l-elbâb muhtasaru Acebi’l-u‘câb; es-Sırru ve’l-hikme fî kevni’l-hamse salavât mahsûsan bi-hâzihi’l-evkat. Bunların dışında Hanefî fıkhına dair bazı eserlere de şerh yazmıştır.