Karamanı, Cemâleddin Ishak (ö. 933/1527)
Halveti şeyhi, âlîm ve hattat.
Muhtemelen IX. (XV) yüzyılın ilk yarısında doğdu.
Osmanlılardın ilk devrinde yetişen âlimlerden Cemâleddin Aksarâyî'ye nisbetîe Cemâlî veya Cemâlîzâdeler diye bilinen aileye mensup olup Cemâl Halîfe diye şöhret bulmuştur.
Hakkındaki bilgiler bazı Kaynaklarda, aynı aileden Çelebi Halîfe diye meşhur Cemâl-i Halvetî'ye (o. 899/1494) ait bilgilerle karıştırılmıştır.
İbrahim Hakkı Konyalı, kaynak göstermeden onun Aksaray'da Cemâleddin Aksarâyî Medresesi'nde başladığı tahsilini Konya'da sürdürdüğünü kaydeder.
Hânîzâde Seyyid İbrahim'in belirttiğine göre Buhara'ya gidip Muhammed Kerrârî'nin ilim halkasına katıldı. Daha sonra İstanbul'da Kadızâde Mevlâ Kasım'dan ders aldı ve Muslihuddin Kastallânî'ye dânişmend oldu. Bu iki âlim, 1470'te Sahn-ı Semân'ın açılışının ardından müderris olarak İstanbul'a tayin edildiğine göre Cemâleddin İshak muhtemelen bu tarihten sonra İstanbul'a geldi.
Şeyh Hamdullah'tan hat meşkeden ve Yâküt el-Müsta'sımî üslûbu nesihte usta hattatlar arasına giren Cemâleddin İshak hat derslerini Amasya'da almış olmalıdır. Çünkü Şeyh Hamdullah'ın Yâküt üslûbunu İstanbul'a gitmeden önce Amasya'da iken sürdürdüğü bilinmektedir.
Bu sahada şöhreti saraya ulaşınca Fâtih Sultan Mehmed kendisine İbnü'l-Hâcib'in el-Kâfİye adlı kitabını istinsah ettirdi. Cemâleddin İshak, Fâtih'in istinsah karşılığında verdiği para ile hacca gitti Mac dönüşü o sırada İstanbul kadısı olan hocası Muslihuddin Kastallânî ile aralarında geçen bir olay onun tasavvuf yoluna girmesine sebep oldu.
Karamânî, bu olaydan sonra Konya'ya giderek Halvetiyye tarikatının ikinci pîri Yahyâ yı Şirvânî'nin ileri gelen halifesi Habib Karamânî'ye intisap etti.
Kastallânî'nin İstanbul kadılığına 886'da (1481) getirildiği ve aynı yıl Rumeli kazaskeri olduğu düşünülürse Cemâleddin İshak'ın bu tarihte veya bu tarihten kısa bir süre sonra Konya'ya gittiği söylenebilir.
Habib Karamânî'nin yanında seyrü sülûkünü tamamlayıp uzun süre Karaman bölgesinde irşad faaliyetini sürdüren Cemâleddin İshak, İstanbul'a gittiğinde daha sonra sadrazamlığa kadar yükselen akrabası Vezir Pîrî Mehmed Paşa'nın Zeyrek'te kendisi adına yaptırdığı tekkeye yerleşti.
Kaynaklarda adı Cemâlî Halîfe Tekkesi ya da Pîrî Paşa Zaviyesi şeklinde geçtiği gibi Kara Pîrî Paşa Camii veya Soğukkuyu Camii şeklinde de geçen bu tekkeye ait vakfiyenin 923 (1517) tarihini taşıması binanın 1517'de tamamlanmış durumda olduğunu göstermesi yanında şeyhin İstanbul'a gidiş tarihi hakkında da fikir vermektedir.
Pîrî Mehmed Paşa, bu tekkeden başka İstanbul'da şeyh adına Fındıkzade ve Sütlüce'-de iki tekke daha yaptırmıştır.
927 (1521) yılı civarında yaptırılan Fındıkzade'deki tekke kurucusuna nisbetle Pîrî Paşa Tekkesi diye bilindiği halde, 1127'de (1715) postnişin olan Şeyh Mehmed Fahri ve halifesi Mehmed Şeyhî efendilerin oturdukları mahalleye nisbetle "Koruklu" lakabıyla tanınmaları sebebiyle daha sonra Koruklu veya Koruk Tekkesi diye anılmıştır.
İnşa tarihi tesbit edilemeyen Sütlüce'deki tekke ise Şeyh İshak Cemâleddin Karamânî Tekkesi şeklinde kaydedilmiştir.
Halvetiyye'nin Habib Karamânî vasıtasıyla Anadolu'nun çeşitli bölgelerine yayılmış olan bir kolunu İstanbul'a getiren Cemâleddin İshak Karamânî, "mâte zübdetü'l-evliyâ" cümlesinin tarih düşürüldüğü 933'te (1527) İstanbul'da vefat etmiş ve Sütlüce'deki tekkesinin yakınına defnedilmistir. Kabri 1922'de Koruklu Tekkesi'nin naziresine nakledilmiştir.
Cemâleddin İshak'tan sonra Sütlüce'deki tekkede yerine Şeyh İcâdî diye tanınan halifesi Hayreddin Hızır Amâsî geçmiş, Fâtih'teki tekkede de oğlu Mehmed Emin Efendi postnişin olmuştur.
Zeyrek'teki tekke ise şeyhin ölümünün ardından medreseye çevrilmiştir.
Cemâleddin İshak'ın halifelerinden Ezelîzâde Abdurrahman Efendi Konya'da Sâhib Ata Zâvîyesi'nde, Abdülkerim Efendi Tire'de, Hayreddin Hızır Amâsî ise bir müddet Sütlüce'deki tekkede kaldıktan sonra Amasya'da faaliyetini sürdürmüştür.
Kabri Sütlüce'deki tekkenin naziresinde bulunan meşhur hattat Ahmed Şemseddin Karahisârî ile ulemâdan Karamanlı Ahmed Esam da Şeyh Cemâleddin İshak'ın halifelerin dendir.
Eserleri.
Cemâleddin İshak Karamânî nin tefsir, hadis, tasavvuf, gramer gibi alanlarda te'lif, tercüme, şerh ve haşiye türü çeşitli eserleri ve Arapça kasideleri bulunmaktadır. Manzum Kırk Hadis Tercümesi dışındaki diğer eserleri Arapça'dır. Başlıca eserleri şunlardır:
1. Tefsîrü'l-Kur'ân. Mücâdile sûresinden Kur'an'ın sonuna kadar olup Alâeddin Ali es-Semer-kandî'nin Mücâdile sûresine kadar gelen Bahrü 'I-Sjlûm adlı tefsirini tamamlamak üzere yazılmıştır.
2. Hâşiye'alâ Envâri't-tenzîl. Beyzâvîtefsirinin hâşiyesidir.
3. Şerhu'l-hadîsi'l-erbaîn .
4. Kırk Hadis Tercümesi. Kırk beyitten meydana gelen eser Ahmet Sevgi tarafından neşredilmiştir.
5. Risale fî etvâri's-sülûk (Etvârü's-seb'a)
6. Risale fî devrânı's-sûfiyye ve raksıhım. Vaiz Mevlâ Arab'ın devrân-ı sûfiyye aleyhine yazıp dönemin Halvetiyye mensuplarına gönderdiği mektuba reddiye olarak kaleme alınmıştır.
7. Tevabi' fi's-sarf Bazı kaynaklarda yanlışlıkla Nevâbi şeklinde kaydedilen sarfa dair bu esere müellif bir de şerh yazmıştır.
8. Kasîdetü'l-kâfiyye. Otuz üç beyitlik bir kaside olup Münâcâtü'l-meymûne diye de bilinir. İstanbul'da birçok defa basılmıştır .
9. Kasîdetü'l-hâiyye. Hânîzâde İbrahim tarafından Şerh-i Kasîde-i Muhrika adıyla Türkçe olarak şerhedilmiştir.
10. Risâletü'n-nushiyye li-tâlibi't-turuki'l-fethiyye.
Osmanlı Müellifleri'nde Cemâleddin İshak Efendi'nin vahdet-i vücûda dair bir risalesinin olduğu ve bunun Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi tarafından tercüme edildiği belirtilmişse de eserin Cemâleddin İshak'a aidiyeti kesin değildir.
İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı'nda dört nüshası bulunan tercümenin üçünde eser Muhammed Cemâleddin Nuri adlı bir kişiye, birinde ise Cemâleddin İshak Karamânî'ye nisbet edilmiştir.
