| Künyesi : | Lakabı : Ebû Muhammed |
| Tabakası : | E-Posta : |
| D.Yeri : | D.Tarihi : |
| Görevi : | Uzm.Alanı : |
| Görev Aldığı Kurumlar : | Mezuniyet : |
| Bildiği Diller : | Mezhebi : İtikad : , Amel : , Ahlak : |
| Ekleyen : Fıkıh Dersleri/2008-08-01 | Güncelleyen : /0000-00-00 |
Asıl adı Dâzoye oğlu Rozbeh'tir.
Kaynaklarda Ebû Muhammed Abdullah Rûzbîh b. Dâzûyeh İbnü'l-Mukaffa olarak geçer.
"Rozbeh" Farsça "Kutlu" demektir.
İranlı olup Gör şehrinde doğmuştur. (106 h./723-4 m.)
Babası, vali Haccac b. Yusuf a bağlı bir vergi tahsildarıydı.
Devlet malına hıyanet ettiği için takibata uğramış, verilen cezalar sonucu eli kurumuştu.
Bu yüzden oğluna İbnü'l-Mukaffa=Elikuruyanınoğlu dediler.
Dâzoye kendi dini üzere öldü.
Mecûsi-Maniheist olan baba, oğlunu da bu tarzda yetiştirdi.
Ancak kendisi gibi oğlu da iyi bir Arapça eğitimi görmüş yüksek seviyede siyâsî yazışmalarda görev almıştır.
Arap, Fars, Yunan ve Hint kültürlerine aşina olan İbnü'l-Mukaffa, Ümeyyeoğullarının son döneminde Irak divanlarında çalıştı.
Abbasî Devleti kurulduğunda Mansur'un amcaları olan Süleyman b. Ali ile Isa b. Ali'ye mektup yazarak bağlılığını bildirdi, onların hizmetine girdi. Yine onların huzurunda Müslüman olduğunu ilan etti, "Ebû Muhammed" diye çağrılır oldu.
Abdullah b. Ali, Şam valisiyken yeğeni Mansur'un hilâfetine başkaldırdı.
Ancak Mansur onu yendi.
Böylece Abdullah b. Ali, kardeşleri olan Süleyman ve İsa'nın yanına kaçtı.
Halife Mansur, amcalarından Abdullah'ı istediyse de onlar "ancak emân şartıyla teslim ederiz" dediler.
Mansur bu teklifi kabul etti. O zaman İsa, katibi İbnü'l-Mukaffa'ya "emân" yazma (=can güvenliği sözleşmesi) salâhiyeti verdi.
Emân sözleşmesinin hiçbir iptali yoruma kapı aralamayacak açıklıkta olmasını tembihlemişti. Isa b. Ali... Cehşiyâri'nin Kitâbü'1-Vüzerâ'sında bildirdiğine göre Mansur şu ibarelerin altına imza atacaktı:
"Eğer Abdullah b. Ali'ye yahut onunla gelenlerden birine küçük-büyük bir zararım dokunur veya gizli-açık bir kötülük yaparsam, bu işi hangi yöntemle veya hileyle yaparsam yapayım zina dölü olayım! Abdullahoğlu Muhammed b. Ali ile de soybağım merdûd olsun! Bu durumda Ümmet-i Muhammed beni tahttan indirsin, bana harb-îlan etsin, hiçbir Müslüman bana el vermesin, ahd û zimmetiyle beni kayırmasın, canlı tutmasın..."1
Mansur bu emâmı okuyunca kızdı, küplere bindi. O, amcası Abdullah'ı öldürmeye kesin niyetliydi. Oysa bu emânla arzusuna erişemeyecekti. Üstelik neredeyse kendisine küfrediliyordu! Hemen "Bu sözleşmeyi kim kaleme aldı?" diye hışımla sordu. Ona: "Amcan İsâ'nın katibi olan İbnü'I-Mukaffa!" dediler.
Böylece Mansur, Süfyan b. Muâviye el-Mühellebî'ye "İbnü'l-Mukaffa'nın işini bitir!" diye haber gönderdi.
Basra valisi olan Süfyan, İbnü'l-Mukaffa'nın eski düşmanıydı.. Süfyan, İbnü'l-Mukaffa'yı tuzağa düşürdü, parça parça kesti ve tandıra attı.2
Bazı kitaplarda onun Zındıklar taifesi'nden olduğu için öldürüldüğü söyleniyorsa da asıl sebep siyâsîdir.
Bilindiği gibi Zındık, o dönemin Mecûsi ve Maniheist fikirlerini taşıyan insanlarına deniyordu.
Bu tür kişiler, yeterli tahsili aldıkları ve devlet işlerine özellikle hükümdar ailesine burunlarını sokmadıkları sürece özel görev bile alabilmişler ve kitabet, mâliye gibi memuriyetlerde bulunmuşlardı.
Dolayısıyla İbnü'l-Mukaffa'nın, sadece zındıklıktan ötürü öldürülmesi akla yatkın gözükmüyor. Daha sonraki dönemlerde zındıklara karşı savaş başlatıldığı da bilinen bir gerçektir; ama onun katli siyâsî idi.
İbnü'l-Mukaffa'nın hakikaten zındık olduğu neredeyse tüm kaynaklarda bahsi geçen bir husustur.
O, önceki dinini unutmamış hatta islam olduktan sonra çağrıldığı ziyafette, Mecûsîler gibi dua mırıldanmıştı.3
Mesûdî, ünlü eseri Murûcu'z-Zeheb'de şöyle diyor:
"Abdullah İbnü'l-Mukaffa ve diğerlerinin Pehlevîce'den Arapça'ya çevirdikleri kitaplardan Mani, Daysanoğlu ve Markıyon'a ait olanlar etrafa iyice yayıldığı için Halife elMûhtedî, dinsizlere karşı savaş açtı."4
Bakıllânî de şöyle demektedir:
"İbnü'l-Mukaffa'nın, Kur'an'a denk ve karşılık olarak bir Muâraza yazdığını söylüyorlar."5
Kasım b. İbrahim b. Tabataba'nın İbnü'l-Mukaffa'nın görüşlerini reddetmek amacıyla "er-Reddü Alâ'z- Zındîk el-Lain İbni'l- Mukaffa" adlı eseri yazdığı bilinmektedir. Bu kitap M. Guidi tarafından neşredilmiştir.6
Bu eserin girişinde belirtildiğine göre İbnü'l-Mukaffa, peygamberleri küçük düşüren bir kitap yazmıştır.7
Kısaca, İbnü'l-Mukaffa'nın zındık olduğu birçok müellif tarafından paylaşılan bir görüştür.8
Bunu görmezden gelmenin ve bazı Ansiklopedi maddesi yazarların yaptığı gibi: "Aman efendim, o çok aydın biriydi; çevresindeki yobazlar onu anlamadı!" demenin hiçbir kıymeti ilmiyyesi yoktur.
Zındık olmasına rağmen bazı meziyetlere de sahipti.
Kaynaklarda geçtiğine göre cömert, nüktedan, vefakâr ve azla yetinen bir adamdı.
Onu hiç sevmeyenler dahi bu vasıflara sahip olduğunu reddetmiyor.
Bu arada onun alay etmeyi seven ve zaman zaman hezeyanda da ileri giden bir şahsiyet olduğu belirtiliyor kaynaklarda.
Dostuna karşı vefakârlığıyla ilgili hâdiselerden biri de şudur: İbnü'l-Mukaffa, Emevîler yıkılırken Mervân'ın kâtibi Abdülhamid'le aynı evde bulunmaktaydı. Askerler Abdülhamid'i fellik fellik arıyorlardı, öldürmek için...
Nihayet geldiler ve ikisini buldular. Kâtibi tanımadıkları için sordular: "Hanginiz Abdülhamid?" Ancak her ikisi birden: "Ben" diye cevap verince şaşakaldılar.
Nihayet Abdülhamid, kimliğini ispatlayabildi de İbnü'l-Mukaffa'nın fedakarlığına mani oldu.9
İbnü'l-Mukaffa, sâhibolduğu geniş kültürle beraber, müthiş zekâsıyla da herkesi şaşırtıyordu.
İbn Selam şöyle diyor: "Hocalarım söylüyor; Sahâbe'den sonra Araplar Halil b. Ahmed'den daha zeki ve geniş kültürlü birine sahip olmadı.
İranlılar da İbnü'l-Mukaffa'dan daha zeki ve geniş kültürlü birine sahip olmadı."10
Eserleri :
