Ahmed b. Muhammed en-Nihavendi
Astronom ve Matematikçi.

Hakkındaki bilgilerin tamamı İbn Yûnus'un (ö. 1009) rivayetlerine dayanmak­tadır.
Bu rivayetlere göre Nihâvendî, Ha­life Hârûnürreşîd'in veziri Yahya b. Hâlid b. Bermek'in (ö. 805) zamanında Cündişâpûr'da astronomik gözlemler yap­mış ve bu gözlemlerinin sonuçlarını ez-Zîcü'l-müştemil adlı cetvellerinde top­lamıştır.
Yahya b. Bermek'in 786-803 yılları arasında vezirlik yaptığı göz önü­ne alınırsa Nihâvendî’nin, Batlamyus'tan (Ptolemaios) sonra güneşin vasati ha­reketlerini belirleyen bu ilk gözlemle­ri 790 yılı civarında yaptığı tahmin edi­lebilir.
0 dönemde, eski Yunan ilminin İslâm dünyasındaki merkezi İran'daki (Hûzistan) Cündişâpûr'du ve yeni kurul­muş olan Bağdat henüz o seviyeye gel­miş değildi.

Bununla birlikte müslüman yazarlar, Nihâvendî’nin gözlemlerini yap­tığı rivayet edilen rasathaneden bahsetmemektedirler.
Kaynaklara göre İs­lâm dünyasındaki ilk rasathaneler Hâ­rûnürreşîd'in oğlu Me'mûn zamanında (813-833), Bağdat'ta Şemmâsiyye sem­tinde ve Şam yakınlarındaki Kâsiyûn dağında kurulmuştur. Bu durum Nihâ­vendî’nin, sahasındaki ilk ve dolayısıyla önemli olan çalışmalarının kendi döne­minde yeterince duyulmadığını göster­mektedir.
Öte yandan, modern araştır­macılardan De Lacy O'Leary, İslâm'dan önce İran'da mevcut rasathaneler ara­sında yeri bilinen tek rasathanenin Cündişâpûr'daki olduğunu, ancak bunun Ni­hâvendî’nin zamanına kadar işlerliğini sürdürüp sürdürmediği hususunda şüp­heler bulunduğunu, N. Ahmed ise Nihâ­vend’nin Cündişâpûr Rasathanesi'nde çalıştığını ve kullandığı aletlerin de çok hassas olduğunu yazmaktadırlar (bk. Sa­yılı, s. 50-51).


Eserleri:
Adı bilinen şu beş eser Nihâvendî’ye izafe edilmektedir:
ez-Zîcü'l-müştemil(Şümullü rasat cetveli);
el-Medhal ilâ 'ilmi'l-hey'e(Ptolemaios'un kitaplarının muhtevası üzerine yazdığı otuz bölümden oluşan bir eser).
Kitâbü'l-Medhal ilâ 'ilmi'n-nücûm;
Kitâbül-Cem ve't-tefrîk;
Kitâb ilâ Muhammed b. Mûsâ fi'n-Nîl(Nil hakkında Muhammed b. Musa'ya gönder­diği risale). Ancak ikinci ile üçüncü ese­rin aynı kitap olması kuvvetle muhte­meldir.Öte yandan beşinci eserin adı da ortaya iki problem çıkarmaktadır. Birincisi, Nihâvendî ile aynı dönemde yaşamış Muhammed b. Mûsâ isimli bir yazarın varlığının bilinmemesi, ikincisi de bazı araştırmacıların İranlı bir astro­nomun Mısır'daki Nil nehriyle ilgilenme­sini pek mantıklı görmemeleridir (bk. Elr., 1, 653).Ancak daha milâttan önce IV. yüzyılda Aristo'nun Nil hakkında bir kitap yazdığı ve Helenistik dönemde de birçok müellifin aynı konuda eser kale­me aldıkları bilinmektedir ve dolayısıyla Nihâvendî de böyle bir eser yazmış ola­bilir. Eğer nîlin Arapça neyl "nail olma, murada erme, isteğe kavuşma" kelime­si olduğu ihtimali (bk. Suter, s. 10) kabul edilirse o takdirde bu eserin şans, talih üzerine yazılmış bir yıldız falı kitabı ve Muhammed b. Musa'nın da tanınma­mış bir müneccim olduğu düşünülebilir.