AHMED b. HABIT

Mu'tezile mezhebine mensup iken sonraları benimsediği bazı görüşler sebebiyle İslâm'dan ayrıldığı kabul edilen

İbn Hâbıt [1] hayatı hakkında kaynaklarda bulunabilen pek az bilgiye göre Basra'da yaşamış; ileri­de kendisiyle aynı görüşleri paylaşacak olan Fazlü'l-Hadesî ile birlikte Mu'tezile ileri gelenlerinden Nazzâm'ın öğrencisi olmuş, daha sonra İslâm akidesine ay­kırı görüşler ileri sürerek hocasından ayrılmış ve bu yüzden Mu'tezile mezhe­bi mensuplarının dahi tepkisine mâruz kalmıştır.

Ahmed b. Hâbıt'a göre biri kadîm olan Allah, diğeri yaratılmış olan îsâ b. Meryem olmak üzere iki ilâh vardır.

Îsâ Allah'ın oğludur. Kâinatı yaratan, in­sanları âhirette hesaba çekecek olan da odur.

Bu görüşlerine Kur'an'dan des­tek arayan İbn Hâbıt, "Melekler saf saf olup rabbin geldiğinde..." [2]; "... onlar rabbinin gelmesini mi bekli­yorlar?" [3] ; "onlar Allah'ın meleklerle birlikte bulut gölgeleri için­de gelmesini mi bekliyorlar?" [4] mealindeki âyetlerde geçen "rab" ve "Allah" lafızlanyla İsa'nın kastedil­diğini; aynı şekilde, "Allah Âdem'i ken­di suretinde yarattı" [5] anlamın­daki hadiste bulunan "sûret'in sahibi olan ilâhın, insan kılığına bürünmüş ka­dîm kelime yani îsâ olduğunu savun­muştur.

İlkel toplumların ve Hint dinlerinin bariz özelliği olan tenasüh inancının Ahmed b. Hâbıt'ın düşüncesinde büyük bir yer tuttuğu görülmektedir.

Ona gö­re Allah, kullarını daha önce, bulundu­ğumuz âlemin ötesinde başka bir âlem­de akıllı, yetişkin ve sağlıklı olarak ya­ratmış, onlara kendini bilme özelliğini ve bütün nimetleri ihsan etmiştir.

Daha sonra Allah'ın kendilerine bazı vazife­ler yüklediği bu kullardan ilâhî emirle­re eksiksiz uyan zümre nimetler âle­minde bırakılmış, tamamen âsi olanlar ise cehenneme atılmıştır.

Bu emirlere bazan uyup bazan uymayanlarsa bir be­den kalıbına konularak içinde bulundu­ğumuz âleme gönderilmiştir.

İlk âlem­lerindeki amellerinin değerine göre gü­zel veya çirkin bir canlının suretine ko­nulan bu kimseler, ilk âlemdeki suç ve günahları ölçüsünde belâ ve sıkıntılar­la imtihan edilirler.

Ruhun saflığı kö­tülüklerle bozulduğu sürece çeşitli ka­lıplar içinde dünyaya geliş devam ede­cektir.

Ahmed b. Hâbıt, bu düşüncesi­nin sonucu olarak beş âlem (dar) kabul etmektedir.

İlk ikisi nimetler âlemidir.

Bunların birinde yeme içme ve cinsel hazlar bulunduğu halde diğerinde yal­nız ruhanî lezzetler vardır.

Üçüncü âlem, sadece azap yeri olan cehennemdir.

Di­ğer iki âlemin biri kulların ilk yaratıl­dığı yer (dârü'l-ibtidâ), diğeri de içinde bulunduğumuz mükellefiyetler dünya­sıdır (dârü'l-ibtilâ).

Ahmed b. Hâbıt, Allah'ın görülmesi (rü'yetullah) ile ilgili hadisleri deği­şik bir şekilde ele almıştır.

Ona göre görülecek olan zât-ı ilâhî değil, varlık­ları şekillendiren (kendisinden şekille­rin çıktığı) faal akıl veya aklü'l-evveldir.

Yine ona göre Hz. îsâ beden haline gelmeden önce "akıl'dan ibaretti.

İbn Hâbıt Çok evliliği sebebiyle Hz. Peygamber'e ta'netmiş, Ebû Zer el-Gıfârî’nin ona nisbetle nefsine daha hâkim ve daha faziletli olduğunu ileri sürmüş­tür.

Onun ve arkadaşı Fazlü'l-Hadesî’nin müştereken benimsedikleri bu görüşler, daha önce mensubu bulundukları Mu'tezile dahil, bütün müslüman âlimler tarafından reddedilmiş, fikirleri İslâm'a, ilmî ve tarihî gerçeklere aykırı görüle­rek küfür sayılmış ve kendileri de la­netlenmiştir.

Bazı kaynaklarda [6] Ahmed b. Hâbıt ile Fazlü'l-Hadesînin bu müşterek görüşleri­ni benimseyenlere Hâbıtıyye ve Hadsiyye denildiği kaydediliyorsa da tarihte böyle bir zümrenin varlığı tesbit edilememiştir.