ÂGEHÎ, Muhammed Rızâ

Türkistan'da Hîve'de yaşamış Türk tarihçisi ve şairi.

Hîve yakınlarında Kiyat'ta doğdu.

Türkistan'ın büyük şair ve âlimlerinden olan amcası Şîr Muhammed Munisin yanında yetişti.

1829'da onun ölümü üzerine Hîve Hanlığı'nda yüksek bir me­muriyet olan mîrâblığa (sulama nazır­lığı) getirildi.

1839'da, Hîve Hanı Allah Kulu Han'ın emriyle, amcasının yarıda bıraktığa Hîve tarihini tamamlamakla görevlendirildi.

1851'de hastalığı yüzün­den mîrâblıktan ayrıldı ve bundan son­raki hayatını eser telifiyle geçirdi.

Hîve Hanlığı'nın 1872'de Rus işgaline uğradığı döneme kadar bizzat şahit ol­duğu olayları yazan Âgehî, aynı zaman­da resmî vesikalardan, raporlardan da faydalanmış ve değerli bir külliyat orta­ya koymuştur.

Agehinin Hîve hanları tarihiyle ilgili altı eseri vardır:

Eserleri:

• Riyâzü'd-Devle.
• Zübdetü't-Tevârîh.
• Câmiu'1-Vuküâtis-Sultânî
• Firdevs-İ İkbâl
• Şâhid-İ İk­bâl
• Gülşen-İ Devlet

Genellikle Türkçe yazdığı gazel, kaside, mesnevi tarzında­ki manzumelerini bir divanda toplayan Âgehî, bunun yanı sıra Ravzatüş-şafâ, Târîh-i Cihângüşâyı Nâdiri, Gülistan, Dürre-i Nâdiri, Yûsuf u Züleyhâ, Zübdetü'l-hikâyât ve Kâbusnâme gibi bir­çok Farsça eseri de Çağatay Türkçesi'ne kazandırmıştır.