Adudüddevle Ebû Şücâ' Fennâ Hüsrev b. Rükniddevle

Büveyhî hükümdarı

5 Zilkade 324'te (24 Eylül 936) İsfa­han'da doğdu.

Babası Rüknüddevle'nin veziri Ebü'1-Fazl b. Amîd tarafından ye­tiştirildi.

Amcası İmâdüddevle, oğlu ol­madığı için yeğenini veliaht tayin etti.

Adudüddevle amcasının ölümü üzerine Fars hâkimi olarak onun yerine geçti (338/949).

Nüfuzlu Büveyhî emîrlerinin muhalefeti sebebiyle zor durum­da kaldıysa da amcası Muizzüddevle ve babasının yardımlarıyla Fars'ta otoriteyi kurmayı başardı. Abbasî Halifesi Muti-Lillâh ona Adudüddevle lakabını verdi (351/962).

Muizzüddevle'nin ölümünden sonra Uman'a hâkim oldu (356/967).

Ertesi yıl Kirman'ı da zaptederek hâki­miyet alanını genişletti.

İlyâsîler'den Süleyman b. Muhammed, Sâmânîler'in desteği ile Kirman'ı geri almak için te­şebbüse geçtiyse de başarılı olamadı.

Adudüddevle daha sonra Mekran'ı da ele geçirdi ve Hürmüz Limanına kadar gelerek buradaki birçok kabileyi itaati altına aldı.

Sâmânîler ile Büveyhîler ara­sında 967'de başlamış olan mücadele onun Fars melikliği zamanında anlaş­mayla sonuçlandı ve iki taraf arasında akrabalık bağı kuruldu (361/971-72).

Irak'a hâkim olan amcasının oğlu Bahtiyar, Türkler ve Deylemliler tarafın­dan tehdit edilip Adudüddevle'den yar­dım istemek zorunda kalınca, o bu tek­lifi Bağdat'ta hâkimiyeti ele geçirmek için iyi bir fırsat olarak değerlendirdi.

Görünürde yardım için hazırlıklara baş­ladığı halde aslında askerlerini ona kar­şı isyana teşvik ederek karışıklıklar çı­kardı.

Daha sonra bu olayları bahane edip Alp Tegin kumandasındaki Türk askerlerini yendi ve Bağdat'a girdi (364/ 975).

Tekrit'e kaçmış olan Halife Tâi'-Lillâh'ı da Bağdat'a dönmeye ikna etti.

Adudüddevle bu olaydan iki ay sonra Bahtiyar'ı Irak melikliğinden ayrılmak zorunda bıraktı; böylece uzun zamandır tasarladığı planını gerçekleştirmiş olu­yordu. Ancak babası Rüknuddevle bu duruma çok öfkelendi ve Bahtiyar'ı ma­kamına iade etmeyecek olursa bizzat üzerine yürüyeceğini söyleyerek onu tehdit etti.

Bunun üzerine Adudüddev­le, naibi sıfatıyla görev yapacağına ve kendisine hiçbir konuda muhalefet et­meyeceğine yemin ettirdikten sonra Irak'ı Bahtiyar'a bırakıp Fars'a döndü.

Fakat babası ölünce ikinci defa Irak üzerine yürüyüp Bahtiyar'ı Ahvaz'da ağır bir yenilgiye uğrattı (977).

Bahtiyar Musul'a kaçarak Hamdânîler'e sığındı.

Ancak birkaç ay sonra Ebû Tağlib b. Hamdân'ın da kışkırtmasıyla Adudüddevle'ye karşı yeniden isyan bayrağı­nı açtı.

Adudüddevle Kasrülcis'te cere­yan eden savaşta Bahtiyar'ı esir aldı ve öldürttü (12 Şevval 367/23 Mayıs 978).

Aynı yıl geçici bir süre Musul'u da işgal eden Adudüddevle, bu başarılarından sonra Bağdat'a dönünce sadece İrak'ı değil Diyârırebîa, Diyârımudar ve el-Cezîre'yi de hâkimiyeti altına almış bulu­nuyordu (368/979).

Halife Irak'ın bu ye­ni hâkimine saltanat hil'atı verdi ve taç giydirdi.

İki bayrak ve kılıçla birlikte birçok hediye gönderdi.

Adudüddevle ikinci seferi sırasında Bahtiyar'a yardım eden Batîha hâkimi İmrân b. Şahin, Ziyârîler'den Kâbus b. Veşmgîr ve Hasanveyh el-Berzikânfnin topraklarını ele geçirmek için yola çıktı.

Ancak yolda hastalandığı için geri dön­mek zorunda kaldı.

981'de Ziyâriler'in elindeki Taberistan ve Cürcân'ı da top­raklarına kattı.

Kâbus, Sâmânîler'in des­teğine rağmen bu bölgeyi geri alamadı.

Adudüddevle bütün Büveyhî melikleri­ni de itaat altına alarak çok geniş bir sahada hâkimiyet kurdu.

Fars, Errecân, Kirman, Uman ve el-Cezîre'yi biz­zat kendisi; Rey, İsfahan, Hemedan, Nihâvend, Cürcân ve Taberistan'ı da kar­deşi Müeyyidüddevle vasıtasıyla idare ediyordu.

Bedr b. Hasanveyh'in hâkim olduğu Cibâl ile Kirman ayrıca Sîstan, Sind ve bir ölçüde de Yemen onun hâki­miyetini tanımış görünüyordu.

Hükümdarlığının son yıllarında Bizans İmparatorluğu ve Fatımî Halifeliği'yle bazı müzakerelere girişti.

Fatımî Ha­lifesi Azîz-Billâh ona iki defa elçi gön­derdi.

Bunlardan birinde Bizans'a kar­şı iş birliği teklif ederken diğerinde onu Mısır'ı işgal etme fikrinden vazgeçirme­ye çalışıyordu (369/979-80) Gerçekten Mısır'ı işgal etme niyetinde olan Adu­düddevle, kardeşi Fahrüddevle ve Kâ­bus b. Veşmgîr ile uğraştığı için buna imkân bulamamış ve Fatımî elçisine de bu durumu açıkça ifade etmişti.

Buna rağmen Mısır halkı korkulu günler ya­şamış ve halife onun ölüm haberini ge­tiren vezirine hil'at giydirmişti.

Bizans İmparatoru II. Basileios ve kardeşi VIII. Konstantinos'a karşı isyan eden Gene­ral Bardas Skleros Adudüddevle'ye sığı­narak yardım istedi. Kısa bir süre son­ra da II. Basileios Adudüddevle'ye elçi gönderip Bardas'ı kendisine teslim et­mesi talebinde bulundu.

Adudüddevle Bizans elçisini iyi karşıladı ve meşhur İslâm âlimi Kadı Ebû Bekir el-Bâkıllâniyi elçi gönderip cevabî mesajını ilet­ti.

Bardas Skleros Adudüddevle'nin ölü­müne kadar Bağdat'ta tutuklu kaldı.

Ayrıca ikinci defa bir sefaret heyeti gön­derip Bizans'ın müslümanlardan aldı­ğı sınır kaleleriyle ilgili bazı isteklerde bulundu.

Adudüddevle, tutulduğu sara hastalı­ğından kurtulamayarak 8 Şevval 372'de (26 Mart 983) Bağdat'ta öldü.

Ölü­mü gizli tutularak geçici bir süre için oraya gömüldü.

Ertesi yıl Necef e nakledilip Hz. Ali'nin türbesine defnedildi.

Adudüddevle iyiliksever, ihsanı bol, ce­sur, akıllı ve ileri görüşlü bir devlet ada­mıydı.

Bununla birlikte bazı Sâsânî ge­leneklerini ihya etmeye çalışmak, ülke­yi istibdatla yönetmek, çok kan dök­mek ve affedip eman verdiği insanla­ra hiyanet etmekle de itham edilmiştir.

O sadece Büveyhîler'in değil, aynı za­manda o devrin en büyük hükümdarı­dır.

Büveyhîler en geniş sınırlarına onun zamanında ulaşmışlar ve hâkimiyet sa­halarını Horasan'dan Suriye'deki Bizans sınırlarına, Hazar denizi sahillerinden Uman'a kadar genişletmişlerdir.

İslâm tarihinde "melikülmülûk" ve "şâhinşah" unvanlarını ilk defa o kullanmış, hutbe­lerde halifeden sonra adını zikrettirmiş ve kapısında nevbet çaldırmıştır. Ayrıca kızını Halife Tâi'-Lillâh ile evlendirmek suretiyle birtakım imtiyazlar elde et­mek istemiştir.

İmar faaliyetleriyle de yakından ilgile­nen Adudüddevle'nin Bağdat'ta büyük meblağlar harcayarak yaptırdığı hasta-hane (Bîmâristân-ı Adudî), o devrin en büyük ve en gelişmiş hastahanesiydi.

Ayrıca Şiraz'da da bir hastahane ile bir kütüphane.

Kür ırmağı üzerinde Bendiemîr adlı bir baraj, kervansaraylar, sarnıçlar, havuzlar ve Şiraz'da 360 odalı muhteşem bir saray yaptırdı. Irak-Mekke arasındaki hac yolunu düzenledi; yol boyunca kuyular açtırdı; hacılardan alı­nan vergileri kaldırdı.

Ülkenin her yerin­de kanallar ve köprüler yaptırdı.

İç ka­rışıklıklar yüzünden harabeye dönmüş olan Bağdat'ı imar etti.

Hz. Ali'nin kab­ri olduğu sanılan yerde bir türbe yap­tırdı ve Hz. Hüseyin'in türbesini tamir ettirdi; çarşı ve camileri onardı; yeni camiler ve hanlar yaptırdı. Bilginlere, kurrâya, imam ve müezzinlere, garip­lere ve fakirlere maaş bağladı. Bunun yanında hristiyan veziri Nasr b. Hârûn vasıtasıyla kilise ve manastırları da ta­mir ettirdi.

İlmi ve ilim adamlarını se­ver ve onları himaye ederdi.

Arapça ko­nusunda, ayrıca geometri ve astrono­mi sahasında geniş bilgisi vardı.

İbra­him b. Hilâl es-Sâbî Kitâbü't-Tâcî, Ebû Ali el-Fârisî el-liâh ve et-Tekmile, Ka­dı Ebû Bekir el-Bâkıllânî de et-Temhîd adlı eserlerini ona ithaf etmişlerdir. Meşhur şair Mütenebbî ile Irak'ın göz­de şairi Ebü'l-Hasan Muhammed el-İs-fahânî de onun için kasideler yazmış­lardır.