Abdullah Sabri Efendi (Aytaç)
Halveti Dergahı Postnişini Hacı Mehmet Efendi'nin oğludur.
İlk ve orta öğrenimini Devrek İbtidaî Mektebi ve Rüştiyesi'nde tamamladı.
Sonra Medrese eğitimi görerek 1896'da müderris icazetnamesi aldı.
Babasının ölümü üzerine Dergah'ta onun görevini üstlendi.
1911 yılında da Devrek Müftülüğüne atandı (1).
Milli Mücadele'nin başlamasıyla, milli harekatın yanında yer aldı.
Devrek Kaymakamı Şükrü Bey'in menfi tutum ve davranışlarına rağmen (2) Milli Mücadele'nin hedef ve amaçları konusunda halkı aydınlattı (3).
Camilerdeki konuşmalarının yanı sıra, Devrek Millet Bahçesi'nde de mitingler düzenledi. Bu mitinglerde hazır bulunanlardan Mehmet Kara: "Bir gün, bu Merkez camiinin (Devrek Ulu Camii) önünde Hükümet Konağı vardı. Hükümet Konağı'nın yanıbaşında da bir kavak ağacı vardı. Orası bir kalabalık bir kalabalık. Biz bu ne dedik. O kaşları şöyle, gözleri fincan gibi çakmak çakmak heybetli bir kişi olan Abdullah Sabri Efendi, masanın üzerine çıkmış, kılıç kuşanmış, Milli Mücadele için halkı konuşmaları ile galeyana getiriyordu" demektedir (4).
Görgü tanıklarından Hakkı Durna da Abdullah Sabri Efendi'nin düzenlediği mitingten şöyle söz eder:
"…Hatta bir gün büyük bir çınar ağaçlarının bulunduğu yerde (oraya Millet Bahçesi denirdi) Abdullah Sabri Efendi elinde Sancak-ı Şerif olduğu halde konuşma yaptı" (5).
Abdullah Sabri Efendi'nin oğlu A. Fahrettin Aytaç da babasının Millet Bahçesi'nde konuşma yaptığını belirterek bu konuda şunları söylemektedir:
"…Hatta babam halkı coşturmak için kılıç kuşanarak Sancak-ı Şerifi Sakal-ı Şerif'i bile çıkarmıştı" (6).
Abdullah Sabri Efendi, sözü edilen mitinglerde yaptığı konuşmalarda şöyle diyordu:
"Muhterem Cemaat!
Tüm Yurdumuzda bugünden itibaren kurtuluş savaşı başlamıştır. Şimdi ise alacağınız karar ve çekeceğiniz telgrafla kadınımız, kızımız, topumuz, tüfeğimizle Mustafa Kemal'in yanında yer almalıyız. İşte vatan elden gidiyor. Hep beraber kurtaracağız" (7).
Abdullah Sabri Efendi, Devrek halkının milli harekat yanında yer alması konusundaki çalışmalarıyla yetinmedi. Devrek Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kuruluş ve faaliyetlerinde de görev aldı (8).
Bu arada Ankara Fetvası'nı da Devrek Müftüsü olarak tasdik etti (9).
Abdullah Sabri Efendi, Devrek Müftüsü iken TBMM'nin I. Dönemi için yapılan seçiminde Bolu Milletvekili olarak Ankara'ya geldi ve 23 Nisan 1920'de Meclisin açılışında hazır bulundu.
Mecliste Şer'iye ve Evkaf ve İrşad komisyonlarında çalıştı (10).
II. Düzce İsyanı (19 Temmuz- 23 Eylül 1920) öncesinde Devrek'te bulunan Abdullah Sabri Efendi'ye yörenin yurtsever halkı hizmetlerine ihtiyaç duyduklarını belirterek Ankara'ya göndermek istememişlerdir.
Halkın isteğini dile getiren Devrek Kaymakamı Şükrü Bey, durumu TBMM'ne çektiği telgrafla bildirdi. Kaymakam Şükrü Bey'in 26 Haziran 1920 tarihli telgrafı Meclisin 8 Temmuz 1920 günü yapılan 30 uncu toplantısında görüşüldü (11). Neticede Abdullah Sabri Efendi, bir süre daha yörede kalarak, "Halkı ulusal direnişe teşvik ve Milli Mücadele'nin ilkeleri konusunda aydınlatmak üzere" görevlendirildi (12).
Başarı ile irşâd görevini yerine getirdikten sonra Meclis'e dönerek üyeliğini sürdürdü. Milletvekilliği sona erince Devrek'e döndü ve herhangi bir işle meşgul olmadı.
Soyadı kanunuyla "AYTAÇ" soyadını alan Abdullah Sabri,
8 Ocak 1950'de vefat etti.
Devrek Tekke Camii avlusunda toprağa verildi.
Evli olup dokuz çocuk babasıydı.
Arapça bildiği hâl tercemesinde belirtilmektedir (13).
(1) Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi, s. 185; DİB. Arş., D: 23-1364. (2) Kaymakam Şükrü Bey, İstanbul ile olan ilişkisini ancak yurtsever Devrek halkının baskısı sonucu kesmiştir (Ali Sarıkoyuncu, Milli Mücadele'de Zonguldak ve Havalisi, Ankara, 1992, s. 356). (3) Oğlu A. Fahrettin Aytaç, Abdullah Sabri'nin milli harekat yanında yer almasından şöyle söz etmektedir: "…Babam Zonguldak Müftüsü İbrahim Efendi ile tanışırdı. Her halde babama Mustafa Kemal Paşa'nın iyi bir komutan olduğunu o söylemiş. Babamın anlattığına göre Müftü İbrahim Efendi, Mustafa Kemal Paşa'yı İstanbul'da öğrenci iken tanıyormuş. Bilemiyorum babam kimin etkisiyle Mustafa Kemal Paşa'nın yanında yer aldı. Ancak… bilgili ve ileri görüşlü bir kimse idi. Mustafa Kemal Paşa Samsun'a çıktıktan sonra babamgil gizliden gizliye evlerden Kuva-yı Milliye için toplantılar yapmaya başlamışlardı." (A. Sarıkoyuncu, Milli Mücadele'de Zonguldak ve Havalisi, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1992, s. 353.). (4) Mehmet Kara ile yapılan röportaj (A. Sarıkoyuncu, a.g.e., s. 358-359). (5) Hakkı Durna ile yapılan röportaj (A. Sarıkoyuncu, a.g.e., s. 356-357). (6) A. Fahrettin Aytaç ile yapılan röportaj (A. Sarıkoyuncu, a.g.e., s. 351-355). (7) Devrek Postası, Yıl: 12, Sayı: 717 (13 Ekim 1982), s. 3; Ali Sarıkoyuncu, a.g.e., s. 124. (8) Devrek Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Abdullah Sabri Efendi'nin başkanlığında şu kişilerden oluşmuştur: Abdullah Sabri Efendi, milletvekili seçilince onun yerine Devrek Müftüsü olan Tahir Efendi, Selemenoğlu Hacı Süleyman Efendi, Kitapsız İsmail Efendi, Kavakzâde Hacı Emin Ağa, Melikzâde Hacı Mehmet Efendi, Kadir Cemali (Nahiye Müdürü) Bey, Yeşilbaş Hacı Osman Efendi, Mumyakmaz Hacı Osman Efendi, Dangöz İbrahim Efendi ve Hacı Abdullah Efendi (A.Sarıkoyuncu a.g.e., s. 125). Ayrıca Devrek Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin faaliyetleri için bkz., a.g.e., s. 125-126, 313-314. (9) Hakimiyet-i Milliye, 5 Mayıs 1336, No: 27. Ayrıca bkz., EK: III. (10) F. Çoker, a.g.e., gös. yer. (11) Devrek Kaymakamı Şükrü Bey telgrafında şöyle demekteydi: "Bu defa mezunen gelen Devrekli Abdullah Efendi tarafından vaziyat-ı hazırayı izah sureti ile bir meviza-i diniye irad edilerek müsteinen bitevfihi Teala Ereğli'nin istihlasına ahdi peyman olunmuş idi. Bilahare oradan çekilmişse de merkez livamızda başlıca memba olan Zonguldak'ın da istihlası pek büyük bir gaye olduğundan bu maksadı mübeccelenin husulü uğrunda kendisine dini ve milli vezaifi teveccüh eyleyen meb'usu Fazıl Hacı Abdullah Efendi'nin muhitini tenvir ve irşâd içün mezun ad buyurulması Belediye Miting Heyeti ifadesidir" (TBMM Zabıt Ceridesi, 2. Baskı, Ankara, 1940, C. 2, s. 210). (12) F. Çoker, a.g.e., gös. yer. Aynı Zabıt Ceridesi, gös. yer. (13) F. Çoker, a.g.e., gös. yer. DİB. Arş., D: 23-1364.
