Muksirûn ve Hadis Sayıları

“Muksirûn”, Rasûlullah’in (s.a.v.) sahâbesi arasinda kendilerinden Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleriyle birlikte binden fazla hadis rivayet edilen kimselerdir. Bunlar da Ebû Hüreyre, Hz. Âise, Abdullah b. Ömer, Enes b. Mâlik, Abdullah b. Abbas, Câbir b. Abdullah ve Ebû Saîd el-Hudrî olmak üzere sadece yedi kisidir. “Muksirûn” içerisinde yer alan bu yedi sahâbîyi, hadis rivayeti ve kendilerinden rivayet edilen hadis sayilari bakimindan daha genis inceleyebilmek için her birini müstakil olarak ele almak gerekmektedir.

1. Ebû Hüreyre: Asil adi Abdurrahman b. Sahr olan Ebû Hüreyre, Ezd’in bir kolu olan Devs kabilesindendir. Hicretin yedinci yilinda Hayber’in fethi sirasinda Medine’ye gelmis ve “Ashâb-i suffe”ye katilmistir. Sahâbe içerisinde en çok hadis rivayet eden kimse Ebû Hüreyre’dir. Hadis ilmine çok düskündür. Hadis hâfizlari bu ümmetin hadisçileri arasinda en üstün mertebeye onu layik görmüslerdir. Sâfiî onun en çok hadis rivayet eden kisi oldugunu söylemektedir. Ebû Hüreyre’nin hadis ilmine karsi olan sevgisini Hz. Peygamber dahi onaylamistir. Ebû Hüreyre bir gün Hz. Peygamber’e kiyamette ilk önce kime sefaat edecegini sormus, Hz. Peygamber de, “Hadis ilmine olan istiyakin sebebiyle bu soruyu ilk önce senin soracagini tahmin edebiliyordum” buyurmustur.

Ebû Hüreyre’nin hâfizasi çok kuvvetli idi; ezberledigini aynen naklederdi. Zira bu konuda o Hz. Peygamber’in duasini almisti. Bütün yasantisini ilme vakfetmis olan Ebû Hüreyre, Hz. Peygamber’den duymadigi bazi hadisleri, Ebû Bekir, Ömer, Nadra b. Ebû Nadra, Fadl b. Abbas, Übey b. Ka’b, Üsâme b. Zeyd ve Hz. Âise gibi sahâbîlerden dinlemistir. Kendisinden muhacir ve ensar neslinden 800 kisi ve ashabtan bir grup rivayette bulunmuslardir. Zehebî Kütüb-i Sitte’de yer alan râvilerinden 365 kadar sahsin ismini zikretmistir ki bunlar arasindan Ibn Abbas, Vâsile, Câbir, Mervan b. Hakem, Saîd b. el-Müseyyeb, Selman el-Egar, Mâlik b. Ebû Âmir, Ebû Üsâme b. Sehl, Hafs b. Âsim, Hasan el-Basrî, Muhammed b. Sîrîn, Süleymân b. Yesâr, Tâvûs, Ikrime, Mücahid, ‘Atâ’, Âmir es-Sa’bî, Ebû Sâlih es-Semmân gibi sahislar sayilabilir. Ebû Hüreyre 78 yasinda iken hicrî 59 senesinde vefat etmistir.

Ebû Hüreyre’nin hadisleri anlama ve kavrama bakimindan sahâbe arasinda zaman zaman tenkitlere maruz kaldigi da görülmektedir. Özellikle Hz. Ömer ve Hz. Âise onun rivayetlerine yer yer müdahalelerde bulunmuslardir. Bazi durumlarda Ebû Hüreyre bu gibi elestirilere karsi kendini savunmus, bazilarinda ise hata ettigini itiraf etmistir. Son devirde ise, özellikle basta Goldziher olmak üzere hadis ilmi ile ilgilenen bir çok müstesrik tarafindan ortaya atilan fikirler sebebiyle çogu zaman haksiz ithamlara hedef olmustur. Elestiriler daha çok onun Hz. Peygamber ile kisa bir süre beraber bulunmasina ragmen çok hadis rivayet etmesi üzerinde yogunlasmaktadir. Ayrica Ka’bu’l-Ahbar’dan etkilendigi iddia edilerek rivayetlerinde isrâiliyyât bulundugu fikri de ileri sürülmüstür.

Hemen hemen bütün hadis musanniflerinin kitaplarinda rivayetlerine yer verdigi Ebû Hüreyre’nin bazi hadisleri, talebelerinden biri olan Hemmam b. Münebbih (ö.131/748) vasitasiyla bize intikal etmis durumdadir. Hemmam’in, Ebû Hüreyre’den isittigini haber verdigi mecmua 138 hadis ihtiva etmektedir. Bu hadislerin büyük bir kismi Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde Ebû Hüreyre bölümünde yer almaktadir.

Ebû Hüreyre’nin Buhârî’deki tekrarsiz hadis sayisi 446’dir. Ayrica Sahîhayn’da tekrarsiz 609 hadisi bulunmaktadir. Bunlarin 326’si “müttefekun aleyh” hadislerdir. Bu hadislerden 93 tanesi yalniz Buhârî’de, 190 tanesi de yalniz Müslim’de yer almaktadir.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 5374 hadisi bulunan Ebû Hüreyre’nin Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarlari ile birlikte sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 1137, Müslim 2375, Tirmizî 695, Nesâî 795, Ebû Dâvûd 749, Ibn Mâce 835, Ahmed b. Hanbel 4297, Mâlik 184 ve Dârimî 291. Toplam 11.358 hadis.

2. Hz. Âise: Ümmü’l-mü’minîn (Müminlerin annesi) olan Hz. Âise, Hz. Ebû Bekir’in kizidir. Hafizasinin kuvveti ve fasih konusmasi ile de ün yapmis olan Hz. Âise’nin, Ebû Bekir, Ömer ve Osman’in halifeligi sirasinda bagimsiz olarak fetva verdigi bildirilmistir. Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2210 hadisi bulundugu için simdiye kadar yapilan klasik siralamaya göre “muksirûn”un dördüncü sirasinda yer alirken, yaptigimiz degerlendirmeyle ikinci siraya yükselmistir.

Hz. Âise, Hz. Peygamber’in hanimi oldugu için ondan pek çok hadis duymus, baskalarinin bilemedigi hallerine ve davranislarina tanik olmus, dolayisiyla Kur’an ve sünneti de çok iyi ögrenmistir. Hz. Peygamber ile küçük yasta evlendigi için, onun vefatindan sonra yaklasik 39 yil daha yasamis ve Hz. Peygamber’den duymadigi hadisleri basta babasi Ebû Bekir olmak üzere, Ömer, Sa’d b. Ebû Vakkas, Hamza b. Amr el-Eslemî, Fâtima, Cüdâme bnt Vehb gibi sahâbîlerden almis; tefsir, hadis, fikih gibi konularda zamanin otoritesi kabul edilmistir. Ilminden istifade etmek için kendisine müracaat edildikçe bildigi hadisleri rivayet etme firsati bulmustur. Kaynaklarda, kendisinden çok fazla kisinin hadis aldigi nakledilmektedir. Bunlar arasinda sahâbîlerden Ömer b. el-Hattâb, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas, Ebû Hüreyre, tâbîûndan Esved b. Yezîd, Süleyman b. Yesâr, Saîd b. el-Müseyyeb, Tâvûs, Ikrime, Mücâhid, Alkame, Ibn Sîrîn, Mesrûk gibi sahislarin adlari zikredilebilir. Zehebî, Hz. Âise’den hadis alanlardan yaklasik 200 kadar râvi adini zikretmektedir. 65 yasinda iken hicrî 58 senesinin Ramazan ayinda Medine’de vefat eden Hz. Âise’nin cenaze namazini Ebû Hüreyre kildirmistir.

Hz. Âise’nin Buhârî’de yer alan tekrarsiz hadis sayisi 242’dir. Sahîhayn’da yer alan tekrarsiz hadis sayisi ise, bir tesbite göre 297, diger bir tesbite göre ise 316’dir. Bunun 194’ü “müttefekun aleyh” olup, 54’ü Buhârî’de, 68’i de Müslim’de yer almaktadir.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2210 hadisi bulunan Hz. Âise’nin, Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarlari ile birlikte sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 991, Müslim 1506, Tirmizî 330, Nesâî 763, Ebû Dâvûd 582, Ibn Mâce 503, Ahmed b. Hanbel 2707, Mâlik 122, Dârimî 209. Toplam 7.713 hadis.

3. Abdullah b. Ömer: Bakî b. Mahled’in Müsned’inde 2630 hadisi bulundugu için “muksirûn” siralamasinda üçüncü siraya yerlestirilmesi gerekmektedir. Hz. Peygamber zamaninda henüz küçük yasta olan Abdullah b. Ömer, Peygamber’den duymadigi hadisleri babasi Ömer’den, amcasi Zeyd’den kiz kardesi Hafsa’dan, ayrica Ebû Bekir, Osman, Ali, Bilâl, Ibn Mes’ûd ve Hz. Âise gibi sahâbîlerden almistir. Kendisinden akraba ve çocuklari basta olmak üzere pek çok sahis hadis rivayet etmistir. Zehebî bunlarin 230 kadarini zikretmektedir. Hz. Peygamber’in vefatindan sonra altmis yil daha yasamis, böylece bildigi hadisleri rivayet imkâni bulmustur. Kiz kardesi Hafsa Hz. Peygamber’in hanimi oldugu için Resûlullah’in yanina sikça gelmesi kolay olan Abdullah, daha sonra ortaya çikan siyâsî olaylardan uzak kalarak kendisini hadis rivayetine vermistir. Abdullah b. Ömer 87 yasinda iken hicrî 73 yilinda Mekke’de vefat etmistir.

Abdullah b. Ömer’in Buhârî’de 270 adet tekrarsiz hadisi yer almaktadir. Sahîhayn’da bulunan tekrarsiz 280 hadisin 168’i “müttefekun aleyh” olup, geri kalan 81’i yalniz Buhârî’de ve 31’i de yalniz Müslim’de mevcuttur.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2630 hadisi bulunan Ibn Ömer’in Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarlari ile birlikte sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 857, Müslim 1549, Tirmizî 379, Nesâî 674, Ebû Dâvûd 488, Ibn Mâce 465, Ahmed b. Hanbel 2377, Mâlik 343, Dârimî 205. Toplam 7.337 hadis.

4. Enes b. Mâlik: Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde 2624, Bakî b. Mahled’in Müsned’inde ise 2286 hadisi bulunan Enes b. Mâlik, simdiye kadar yapilan siralamada “muksirûn”un üçüncü sirasinda yer alirken, burada dördüncü siraya yerlesmistir. Enes henüz on yasinda iken Hz. Peygamber’in hizmetine girmis, böylece onun pek çok sözlerine ve davranislarina sahit olmustur. Kendisi Hz. Peygamber’in vefati sirasinda 21 yasinda oldugunu söylemektedir. Bizzat Peygamber’den duymadigi hadisleri daha sonra yasça büyük sahâbîlerden alarak onlarin halk arasinda yayilmasini saglamistir. Süleyman et-Teymî, Ebû Kilâbe, Müzenî, Katâde, Ibrahim b. Meysere, Zührî, Yahya b. Saîd el-Ensârî gibi sahislarin da aralarinda yer aldigi pek çok kisi kendisinden hadis almistir. Hz. Peygamber’den sonra uzun yillar yasayan Enes b. Mâlik yüz küsur yasinda hicrî 93 senesinde Basra yakinlarinda vefat etmistir.

Enes b. Mâlik’in Buhârî’de tekrarsiz 268 hadisi yer almaktadir. Sahîhayn’da bulunan tekrarsiz 318 hadisin 168’i “müttefekun aleyh” olup, geri kalan 80 hadis yalniz Buhârî’de ve 70 hadis de yalniz Müslim’de mevcuttur.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2286 hadisi bulunan Enes b. Mâlik’in Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 900, Müslim 1067, Tirmizî 436, Nesâî 411, Ebû Dâvûd 347, Ibn Mâce 341, Ahmed b. Hanbel 2624, Mâlik 37, Dârimî 167. Toplam 6.330 hadis.

5. Abdullah b. Abbas: Hz. Peygamber’in amcasinin oglu olan Ibn Abbas, ayni zamanda Resûlullah’in esi Meymûne’nin kiz kardesinin ogludur. Ibn Abbas Hz. Peygamber’in vefati siralarinda on üç yasinda olmasina ragmen, onun duasina mazhar olmus ve daha sonraki yillarda tefsir, hadis ve fikih ilimlerinde otorite sayilmistir. Hz. Peygamber’in vefatindan sonra 58 yil daha yasamis, ondan duymadigi hadisleri basta babasi, annesi, kardesi Fadl ve halasi Meymûne’den olmak üzere, Ebû Bekir, Ömer, Ali, Übey b. Ka’b, Abdurrahman b. Avf, Muâz, Hâlid b. Velîd, Ebû Zer, Üsame b. Zeyd, Ebû Hüreyre, Âise (r.a.) gibi sahâbîlerden ögrenmistir. Kendisinden, Abdullah b. Amr, Enes b. Mâlik, Ebû Ümâme, Ikrime, Atâ’ b. Ebû Rebâh, Mücahid, Amr b. Dînâr, Saîd b. el-Müseyyeb, Süleyman b. Yesâr, Tâvûs, Vehb b. Münebbih gibi sahislarin da aralarinda bulundugu pek çok kimse hadis rivayet etmistir.

Hz. Ali onu Basra’ya vali tayin etmis, o bu görevinden Hz. Ali’nin sehit edilmesinden bir müddet önce ayrilmis ve Hicaz bölgesine geri dönmüstür. Son günlerini Mekke’de halka ilim ögreterek geçiren ve hadis ögrenip yaymak kendisinde adeta bir tutku haline gelmis olan bu degerli sahâbî hicrî 68 yilinda Tâif’te vefat etmistir.

Abdullah b. Abbas’in Buhârî’de tekrarsiz 217 hadisi yer almaktadir. Sahîhayn’da bulunan tekrarsiz 234 hadisin 75’i “müttefekun aleyh” olup, geri kalan 110 hadis yalniz Buhârî’de ve 49 hadis de yalniz Müslim’de mevcuttur.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 1660 hadisi bulunan Abdullah b. Abbas’in Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarlari ile birlikte sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 782, Müslim 877, Tirmizî 417, Nesâî 550, Ebû Dâvûd 549, Ibn Mâce 443, Ahmed b. Hanbel 2195, Mâlik 43, Dârimî 258. Toplam 6.114 hadis.

6. Câbir b. Abdullah: Câbir de Enes b. Mâlik gibi Hz. Peygamber’in gözetimi altinda yetismistir. Bakî b. Mahled’de 1540, Ahmed b. Hanbel’de ise 1425 hadisi bulunmaktadir. Bu yüzden “muksirûn”un altinci sirasina yerlestirilmistir.

Câbir, Hz. Peygamber zamaninda yasinin küçük olmasi sebebiyle Bedir ve Uhud savaslarina katilamamis olsa da kendi ifadesine göre Hz. Peygamber’le birlikte on dokuz savasa istirak etmistir. Onun vefatindan sonra altmis yedi yil daha yasamis, Ebû Bekir, Ömer ve Ali, Ebû Ubeyde, Talha, Muâz b. Cebel, Ammâr b. Yâsir, Hâlid b. Velîd, Übey b. Ka’b, Ebû Hüreyre, Ebû Saîd el-Hudrî gibi sahâbîlerden hadis almis ve zamaninin büyük bir kismini hadis yazmakla geçirmistir.

Kendisinden pek çok kimse hadis rivayet etmis olan Câbir’den hadis alanlar arasindan Saîd b. el-Müseyyeb, Amr b. Dînâr, Muhammed b. el-Münkedir, Hasan el-Basrî, Ebû Sâlih es-Semmân, Atâ b. Ebû Rebâh, Urve b. Zübeyr, Mücâhid, Tâvûs gibi sahislar sayilabilir. Ömrünün sonlarina dogru gözleri görmez olan Câbir b. Abdullah, hicrî 78 yilinda Medine’de vefat etmistir.

Câbir b. Abdullah’in Buhârî’de tekrarsiz 90 hadisi yer almaktadir. Sahîhayn’da bulunan tekrarsiz 210 hadisin 58’i “müttefekun aleyh” olup, geri kalan 26 hadis yalniz Buhârî’de ve 126 hadis de yalniz Müslim’de mevcuttur.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 1540 hadisi bulunan Câbir’in Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 324, Müslim 877, Tirmizî 207, Nesâî 318, Ebû Dâvûd 292, Ibn Mâce 272, Ahmed b. Hanbel 1425, Mâlik 15, Dârimî 109. Toplam 3.835 hadis.

7. Ebû Saîd el-Hudrî: Adi Sa’d b. Mâlik b. Sinan olup Hazrec kabilesine mensuptur. Suffe ehlinden olan ve hadis hâfizlarindan sayilan Ebû Saîd el-Hudrî, Hz. Peygamber’in vefatindan sonra 64 yil daha yasamis ve bu süre zarfinda Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali ve Zeyd b. Sâbit gibi sahâbîlerden hadis ögrenmistir. Kendisinden de Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas ve Cabir b. Abdullah gibi sahâbîlerin yanisira, tâbîûndan Nâfi‘, Ebû Sâlih es-Semmân, Saîd b. el-Müseyyeb, Atâ b. Yezîd el-Leysî, Atâ b. Yesâr, Hasan el-Basrî gibi sahislar hadis almislardir. Ebû Saîd el-Hudrî 80 küsur yasinda iken hicrî 74 yilinda Medine’de vefat etmistir.

Ebû Saîd el-Hudrî’nin Buhârî’de tekrarsiz 66 hadisi yer almaktadir. Sahîhayn’da bulunan tekrarsiz 111 hadisin 43’ü “müttefekun aleyh” olup, geri kalan 16 hadis yalniz Buhârî’de ve 52 hadis de yalniz Müslim’de mevcuttur.

Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 1170 hadisi bulunan Ebû Saîd’in Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin sayisi ve kitaplara dagilimi su sekildedir: Buhârî 221, Müslim 457, Tirmizî 183, Nesâî 173, Ebû Dâvûd 177, Ibn Mâce 201, Ahmed b. Hanbel 1162, Mâlik 22, Dârimî 81. Toplam 2.677 hadis.

“Muksirûn” ile ilgili hadis sayilarini zikrederken, Ibn Hazm’in verdigi rakamlarla birlikte, Hadis CD’de yer aldigi sekliyle Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde geçen rakamlari mukayese ederek yeni bir siralama yapmis bulunuyoruz. Bu siralamada daha çok hadis bulunan müsned esas alinmistir. Buna göre “muksirûn”un, Bâkî b. Mahled ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’lerinde mükerrerleri ile birlikte yer alan rivayetlerinin toplam sayisi su sekildedir:

Bakî b. Mahled - Ahmed b. Hanbel

Ebû Hüreyre (ö.58/677) 5374 - 4297

Hz. Âise (ö.58/677) 2210 - 2707

Abdullah b. Ömer (ö.73/692) 2630 - 2377

Enes b. Mâlik (93/711) 2286 - 2624

Abdullah b. Abbas (68/687) 1660 - 2195

Câbir b. Abdullah (74/693) 1540 - 1425

Ebû Sa‘îd el- Hudrî (64/683) 1170 - 1162

“Muksirûn”a dâhil sahâbîler ve hadis sayilari Müsned’deki rakamlar gözönünde bulundurularak büyükten küçüge siralandigi takdirde su sonuç ortaya çikmaktadir: 1.Ebû Hüreyre 5.374 hadis, 2.Hz. Âise 2.707 hadis, 3.Abdullah b. Ömer 2.630 hadis, 4.Enes b. Mâlik 2.624 hadis, 5.Abdullah b. Abbas 2.195 hadis, 6.Câbir b. Abdullah 1.540 hadis, 7.Ebû Saîd el-Hudrî 1.170 hadis.

Yukarida zikredilen bu rakamlara bakarak adi geçen sahâbîlerin Hz. Peygamber’den bu kadar hadis rivayet ettikleri yargisina varmak son derece yanlistir. Meselâ bu rakamlara bakarak “Ebû Hüreyre 5374 hadis rivayet etmistir” ya da “Ebû Hüreyre 5374 hadis bilirdi” demek hadis ilmi açisindan tutarli bir söz degildir. Çünkü Ebû Hüreyre’nin veya Hz. Âise’nin ya da herhangi bir sahâbînin bildigi ve rivayet ettigi hadis sayilarini kitaplara bakarak tahmin etme imkânina sahip degiliz. Su kadar var ki, mevcut eserleri incelemek suretiyle bu sahislarin kaç tane hadisinin kitaplara geçtigi konusunda bir bilgi edinmek mümkündür.

Diger taraftan hadis râvilerinin herhangi bir kitapta geçen hadislerini mükerrerleri ile birlikte hesap ederek bir siralama yapmak da çok büyük bir anlam tasimamaktadir. Çünkü bir hadis kitabinda sözgelimi A sahâbînin yüz hadisi beser defa tekrarlanmak suretiyle bes yüz hadis ederken, B sahâbînin yüz hadisi onar defa tekrarlanmak suretiyle bin hadise ulasmis olabilir. Bu durumda, “B, A’dan daha çok hadis rivayet etmistir” ya da “B, A’dan daha çok hadis biliyor” sonucunu çikarmak dogru degildir. Bunun yerine, “Falanca kitapta A’nin tekrarlari ile birlikte bes yüz hadisi, B’nin tekrarlari ile birlikte bin hadisi yer almaktadir” seklinde söylemek ilmî gerçeklere daha uygun olacaktir. Kaldi ki, hadislerin tekrarli sayilarini ifade eden bu rakamlardan hareketle bir sahabînin çok, diger bir sahâbînin az hadis rivayet etmis oldugunu iddia etmek hiç de isabetli bir usûl degildir. Çünkü bir müellif, çok hadis rivayet etmis olan bir sahâbînin hadislerinin tamamina ulasamayacagi gibi, öte yandan az hadis rivayet etmis bir sahâbînin hadislerini kitabinin pek çok yerinde tekrarlamak suretiyle çogaltmis da olabilir. Dolayisiyla sahâbîlerin bildigi ve rivayet ettigi hadis sayisi ile, kendilerinden rivayet edilen hadis sayisi birbirinden farkli hususlardir. Konuyla ilgili yapilan degerlendirmelerde bu durumun göz önünde bulundurulmasi gerekmektedir.

“Muksirûn” içerisinde yer alan yedi kisinin mükerrerleri ile birlikte rivayet edilen hadislerin sayisini Bakî b. Mahled’in Müsned’ini esas alarak topladigimiz zaman 16.870 hadis; Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ini esas alarak topladigimiz zaman 17.787 hadis yapmaktadir. Ancak hemen belirtmemiz gerekir ki, bu sayilarin büyük bir kismi tekrardir. Nitekim Ahmed Muhammed Sâkir, Ebû Hüreyre’nin, Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde geçen hadislerini inceledigini, buna göre Ebû Hüreyre’nin Müsned’deki tekrarsiz hadis sayisinin 1.579 oldugunu söylemektedir. Oysa daha önce de isaret edildigi gibi Ibn Hanbel’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte bu sayi 4.297’ye çikmaktadir.

Diger taraftan Ziyaurrahman el-A’zamî de Ebû Hüreyre ile ilgili zikredilen hadis sayilarinin ne kadar bir tekrar içerdigini su sözleri ile ifade etmektedir: “Ebû Hureyre’nin Ahmed b. Hanbel’in Müsned’indeki rivayetleri 313 sayfa içerisinde tekrarlariyla birlikte 5.000’den fazladir. Ahmed b Hanbel’in Müsned’i ile birlikte Kütüb-i Sitte’deki diger kitaplari (Buhâri, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî ve Ibn Mâce) inceledim Ebû Hüreyre’nin bütün hadislerini tesbit ettim. Buna göre onun yedi kitaptaki hadislerinin tekrarsiz sayisi 1.336 hadisi geçmemektedir.”

Bizim kanaatimize göre de bütün bu râvilerin mükerrer rivayetleri çikarilarak bir sayim yapilacak olsa, sözkonusu rakamlar en az bes-alti kat daha azalacaktir. Bu yedi sahâbî (muksirûn), Kütüb-i Tis‘a’da yer alan toplam hadis sayilarina göre büyükten küçüge dogru siralandigi takdirde su tablo ortaya çikmaktadir: 1.Ebû Hüreyre 11.358, 2.Hz. Âise 7.713, 3.Abdullah b. Ömer 7.337, 4.Enes b. Mâlik 6.330, 5.Abdullah b. Abbas 6.114, 6.Câbir b. Abdullah 3.835, 7.Ebû Saîd el-Hudrî 2.677 hadis.

Görüldügü gibi Bakî b. Mahled ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’lerinde yer alan hadis sayilarina göre yapilan siralama ile Kütüb-i Tis‘a’da yer alan toplam hadis sayilarina göre yapilan siralamada “muksirûn”un yerleri degismemektedir. Kanaatimizce günümüzde “muksirûn” siralamasi yapilirken ve hadis sayilari zikredilirken artik bu tesbitler esas alinmalidir.

“Muksirûn”a dâhil sahâbîlerin Hadis CD’ye göre Kütüb-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tamamini topladigimizda 45.264 hadis yapmaktadir. Kütüb-i Tis‘a’da mükerrerleri ile birlikte toplam hadis sayisi 62.169’dur. Her iki rakam mukayese edildigi taktirde, bu yedi sahâbînin rivayetleri, sözkonusu eserlerdeki toplam hadis sayisinin yaklasik dörtte üçü oranindadir. Asagidaki tabloda bu durum daha net olarak görülmektedir.

Tablodan da anlasildigi gibi, “muksirûn” içerisinde yer alan sahâbîlerin rivayetleri digerlerine oranla oldukça fazladir. Diger hadis kitaplarindaki rivayetler de incelendiginde bu tablonun pek degismeyecegi açiktir. Buradan hareketle hadis kitaplarinda yer alan hadislerin ekseriyetinin “muksirûn”dan rivayet edilen hadislerden olustugunu söylemek mümkündür. Ancak yukaridaki ifademizi yinelemek gerekirse, bu durum, yedi kisinin en çok hadis bilen sahâbîler oldugu anlamina gelmez. Sözkonusu bu kisilerden daha fazla hadis bildigi halde rivayetleri bize daha az intikal etmis sahâbîler de bulunabilir ki, bu ayrica ele alinmasi gereken bir husustur.

BIBLIYOGRAFYA

Âmirî, er-Riyâdu’l-müstetâbe

Yahya b. Ebû Bekir el-Âmirî el-Yemenî, er-Riyâdu’l-müstetâbe fî cümleti men ravâ fi’s-Sahîhayn mine’s-sahâbe, Beyrut 1979.

Âsik, Sahâbe ve Hadis Rivayeti

Nevzat Âsik, Sahâbe ve Hadis Rivayeti, Izmir 1981.

A’zamî, Ziyâurrahman, Ebû Hüreyre

Muhammed Ziyâurrahman el-A’zamî, Ebû Hüreyre fî dav’i merviyyâtihî dirâsetun mukâranetun fî mieti hadîs min merviyyâtihi, Beyrut 1399/1979.

Accâc, Ebû Hüreyre

Muhammed Accâc el-Hatîb, Ebû Hüreyre Râviyetü’l-Islâm, Kâhire 1402/1982.

Ahmed b. Hanbel

Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-VI, Istanbul 1982.

Ahmed Emin, Fecru’l-Islâm

Ahmed Emin, Fecru’l-Islâm, Beyrut 1975.

Buhârî

Ebû Abdillâh Muhammed b. Ismail b. Ibrahim el-Buhârî, el-Câmi‘u’s-sahîh, I-VIII, Istanbul 1981.

Cezâirî, Tevcîh

Tâhir el-Cezâirî ed-Dimeskî, Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser (nsr. Abdülfettah Ebû Gudde), I-II, Haleb 1416/1995.

Ebû Reyye, Ebû Hüreyre

Mahmud Ebû Reyye, Seyhu’l-madîre Ebû Hüreyre, Kahire ts. (Dâru’l-meârif).

______ , Muhammedî Sünnetin Aydinlatilmasi,

Muhammedî Sünnetin Aydinlatilmasi Hadis Müdafaasi ( çev. Muharrem Tan), Yönelis Yay., Istanbul 1988.

Hamîdullah, Hadis Târihi

Muhammed Hamîdullah, Muhtasar Hadis Târihi ve Sahifa-i Hemmâm Ibn Münebbih (trc.Kemal Kusçu), Istanbul1967.,

Ibn Hacer, el-Isâbe

Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, el-Isâbe fî temyîzi’s-sahâbe , I-VIII, Beyrut ts. (Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye).

______ , Tehzîb