Yazar Adı : | İlim Dalı : Hadis |
Konusu : | Dili : Türkçe |
Özelliği : | Makale Türü : |
Ekleyen : Nurgül Çepni/2010-02-05 | Güncelleyen : /0000-00-00 |
Mukillûn ve Hadis Sayıları
Sahâbe arasinda Hz. Peygamber hayatta kaldigi müddetçe onun yanindan hiç ayrilmayanlar bulundugu gibi, onunla sohbeti kisa sürenler de olmustur. Bu durum tabiî olarak Hz. Peygamber’e ait söz ve fiillerden, bir sahâbînin bildigini diger bir sahâbînin bilememesi neticesini dogurmustur. Esasen Hz. Peygamber’in sohbet halkalarinda yetismis olan sahâbîlerin tamaminin ayni seviyede hadisle istigal ettigi düsünülemez. Takdir edilecegi gibi ilim çok özel bir mesâiyi ve baska isleri terketmeyi gerektirmektedir. Nitekim Hz. Ömer’in, “Yönetici olmadan önce ilim tahsil edin” sözü de bu görüsü teyit etmektedir. Dolayisiyla sahâbe içinde kendisini sirf ilme adamis kisilerin sayisi, sahâbe sayisi ile mukayese edildiginde arada çok büyük bir farkla karsilasilacaktir.
Sahâbenin sayisi hakkinda bilgi veren ilk kaynaklarin hemen tamaminda sözkonusu bilgiler Ebû Zür‘a’nin bir sözüne atfen sekillenmektedir. Söyle ki, Ebû Zür‘a’ya hadislerin sayisi konusunda bir soru yöneltildiginde o, “Kim bunu zapt edebilir? Allah Resûlü ile birlikte vedâ haccina kirk bin, Tebuk Seferi’ne yetmis bin sahâbî katilmisti” cevabini vermistir. Ebû Zür’a ile ayni kanaati paylasan günümüz ilim adamlarindan Muhammed Hamîdullah da düsüncesini söyle ifade etmektedir: “Klasik bir hadis mütehassisi Hz. Peygamber’in sahâbîlerinin sayisinin yüz bini astigini söylemektedir ki bunlarin her birinin sonraki nesillere en az bir hadis nakletmis olabilecegini düsünebiliriz? Bu düsünce tarzinda mübalaga olmaz, zira bilindigi gibi Hz. Peygamber veda hacci esnasinda Arafat’ta yüz on dört bin Müslümana hitap edebilme firsatini bulmustu.”
Gerek Ebû Zür‘a’nin gerekse Hamîdullah’in yaklasimlarinin ilmi açidan tutarli oldugu söylenemez. varsayimlardan hareket ederek sahâbenin tamamini hadis râvisi kabul etmek ve her sahâbînin hadis rivayet etmis olacagini düsünmek izahi güç bir durumdur; zira bir ihtisas isi oldugu gibi, hadis rivayeti de basli basina bir ihtisas alanidir. Nitekim Ibn Abdülber’in de ifade ettigi gibi sahâbenin hepsi ayni seviyede hadis bilgisine sahip degildir. Birinin bildigi hadisleri digerinin bilmemesi gayet tabiîdir. Bu bakimdan sahâbe nesli de dahil hadislerin tamamini ihata etmek mümkün degildir. Zira bu hadisler ancak kitaplarda toplandiktan sonra mümkün olabilir. Bu sebeple kendilerinden bize hadis rivayet edilen sahâbîlerin sayisi, toplam sahâbe sayisinin çok çok altindadir. Nitekim Bakî b. Mahled’in (ö. 276/889) Müsned’inde hadisleri bulunan sahabîlerin isimlerini ve rivayet ettikleri hadis sayilarini bir cüzde toplayan Ibn Hazm’in (ö. 456/1063) Kitâbu’l-‘A’dâd isimli risalesinde bizim tesbitimize göre 1.002 sahâbî adi geçmektedir.
Diger taraftan Ibn Hibbân el-Büstî (ö. 354/965) kendilerinden rivayette bulunulan sahâbîler için kaleme aldigi “Târîhu’s-sahâbe ellezîne ruviye anhümü’l-ahbâr” isimli eserinde sadece 1.608 sahâbînin biyografisini incelemektedir. Ayrica Hakim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014) hadis rivayet etmis olan sahâbîlerin sayisinin dört bin oldugunu söylemekte, Zehebî ise bu sayinin bin bes yüz kadar oldugunu, iki bini asla geçemeyecegini savunmaktadir. Kütüb-i Sitte hadislerini, Tuhfetü’l-esrâf bi ma’rifeti’l-etrâf adiyla sahâbî râvilerine göre yeniden derleyen Mizzî (ö. 742/1341), sözkonusu eserinde toplam 1.391 sahâbîden hadis nakletmektedir.
Bu bilgiler isiginda kendilerinden bize hadis ulasan râvi sahâbîlerin sayisinin toplam sahâbe sayisina nispetle yüzde bir oraninda oldugu görülmektedir. Ayrica râvi sahâbîler içerisinde kendilerinden çok hadis rivayet edilmis olan kisilerin orani da yine ayni sekilde yaklasik olarak yüzde bir civarindadir. Çünkü kendilerinden binden fazla hadis rivayet edilen sahâbî sayisi sadece yedi kisidir. Bilindigi gibi sözkonusu sahâbîlere muksirûn, binden az hadis rivayet edilen sahâbîler için ise mukillûn terimi kullanilmaktadir.
Diger taraftan sahâbîlerin hadis sayilari verilirken Bakî b. Mahled’in Müsned’indeki hadis sayilarina göre bir takim gruplar yapilmis ve bunun neticesinde çesitli terimler ortaya çikmistir. Tespitlerimize göre ilk olarak Ibn Hazm tarafindan kullanilan ashâbu’l-ulûf”, ashâbu’l-elf, ashâbu’l-miîn, ashâbu’l-aserât, ashâbu’t-tis‘ate aser gibi terimleri, Ibnü’l-Cevzî (ö.597/1201) de ayni sekilde kitabinda zikretmistir.
Buna göre Bakî b. Mahled’in Müsned’inde kendilerinden hadis nakledilen sahâbîlerden, binden fazla hadis rivayet edilenler sadece yedi, yüz ile bin hadis arasinda rivayet edilenler otuz, on ile yüaz hadis arasinda rivayet edilenler yüz elli yedi, iki ile on hadis arasinda rivayet edilenler iki yüz kirk iki, kendilerinden ikiser hadis rivayet edilenler ise yüz on bes kisidir. Geriye kalan dört yüz elli bir kisi de “Ashabü’l-vâhid” denilen kendilerinden birer hadis rivayet edilen sahabîlerdir.
Dolayisiyla Baki b. Mahled’in Müsned’inde hadisleri yer alan sahabîlerin yariya yakinindan birer ya da ikiser hadis rivayet edildigi, hadislerin büyük bir kisminin ise geriye kalan çok az sayidaki sahâbîden geldigi anlasilmaktadir. Genel olarak muksirûn ve mukillûn adi verilken sözkonusu ravilerden muksirûn ve hadis sayilari ayri bir makalede ele alindigindan burada mukillûn ve hadis sayilari üzerinde durulacaktir.
A.MUKILLÛN
Hadis rivayeti ile meshur olan sahâbî süphesiz sâdece “muksirûn”u olusturan Ebû Hureyre, Hz. Aise, Enes b. Mâlik, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas, Câbir b. Abdillah ve Ebû Saîd el-Hudrî’den ibaret degildir. Bu yedi kisi kadar olmasa da, “mukillûn” içerisinde yer alan Abdullah b. Amr, Abdullah b. Mes’ûd, Ömer b. Hattâb, Ali b. Ebû Tâlib, Ümmü Seleme, Ebû Mûsâ el-Es‘arî, Berâ' b. Âzib gibi sahâbîlerden de bize pek çok hadis nakledilmistir. Ilk dört halife ve cennetle müjdelenen diger sahâbîler “mukillûn” içersinde yer almaktadirlar. Bunlardan Ömer b. el-Hattab 537, Ali b. Ebû Talib 536, Osman b. Affan 146, Hz. Ebû Bekir 142, Abdurrahman b. Avf 65, Saîd b. Zeyd 48, Zübeyr b. Avvam 38, Talha b. Ubeydullah 38 hadisi rivayet edilen zevattir. Yukarida da belirttigimiz gibi bu rakamlar bu sahislarin Bakî b. Mahled’in Müsned’inde yer aldigi bildirilen hadislerinin sayisi olup tekrar içermektedir.
“Mukillûn” arasindan birinci sirayi 848 hadis ile Abdullah b Mesud, ikinci sirayi da 700 hadisle Abdullah b Amr almistir. Yine “mukillûn” içerisinde yer alan ve “ashâbu’l-mie” (yüz hadis rivayet edilenler) arasina dâhil edilen sahâbîlerden Muâz b. Cebel’den 157, Ebû Eyyûb el-Ensârî’den ise 155 hadis rivayet edilmistir.
Daha önce de belirttigimiz gibi, sahâbenin bir çogundan ise bize hiç bir hadis intikal etmemistir. Ibn Hazm’in, Baki b. Mahled’in Müsned’ini esas alarak yaptigi siralamada kendilerinden on’dan fazla hadis rivayet edilen “mukillûn” sirasiyla sunlardir:
Sira No Sahabe Adi Hadis Sayisi
1. Abdullah b. Mesud 848
2. Abdullah b. Amr b. el-As 700
3. Ali b. Ebû Tâlib 586
4. Ömer b. el-Hattâb 537
5. Ümmü Seleme 378
6. Ebû Mûsâ el-Es’arî 360
7. Berâ’ b. Âzib 305
8. Ebu Zerr el-Gifarî 281
9. Sa’d b. Ebû Vakkas 271
10. Ebu Ümâme el-Bahili 250
11. Huzeyse b. el.Yeman 250
12. Sehl b. Sa’d 188
13. Ubâde b. es-Sâmit 181
14. Imrân b. Husayn 180
15. Ebü’d-Derdâ’ 179
16. Ebû Katâde 170
17. Büreyde b. el-Husayb el-Eslemî 167
Übeyy b. Ka’b 164
Muâviye b. Ebû Süfyan 163
Muâz b. Cebel 157
Ebû Eyyûb el-Ensârî 155
Osman b. Affân 146
Câbir b. Semura el-Ensârî 146
Ebû Bekir es-Siddîk 142
Mugire b. Su’be 136
Ebû Bekre 132
Üsâme b. Zeyd 132
Sevban, Mevlâ Rasûlillah (a.s) 128
Semura b. Cündeb 123
Numan b. Besir 102
Cerir b. Abdullah 100
Abdullah b. Ebû Evfa 95
Zeyd b. Sabit 92
Zeyd b. Hâlid 81
Esma bint Yezîd b. es-Seken 81
Seleme b. Ekva‘ 77
Meymûne Ümmü’l-mü’minîn 76
Vâil b. Hucr 71
Zeyd b. Erkam el-Ensarî 70
Ka’b b. Mâlik 70
Rafi‘ b. Hadîc 78
Ebu Rafi, Mevlâ Rasûlillah (a.s) 68
Avf b. Malik 67
Adiy b. Hâtim 66
Ümmü Habîbe Ümmü’l-mü’minîn 65
Abdurrahman b. Avf 65
Ammâr b. Yâsir 62
Amr b. Avf 62
Selmân el-Fârisî 60
Hafsa Ümmü’l-mü’minîn 60
Esmâ bint Ebu Bekir es-Siddîk 58
Vasile b. Eska‘ 56
Ukbe b. Amir el-Cüheni 55
Seddad b. Evs 50
Fudale b. Ubeyd 50
Abdullah b. Büsr 50
Saîd b. Zeyd b. Nüfeyl 48
Abdullah b. Zeyd 48
Mikdâm Ebu Kerîme 48
Kab b. Ucre 47
Ümmü Hâni bint Ebû Tâlib 46
Ebû Berze 46
Ebu Cuheyfe 45
Bilâl el-Müezzin 44
Cündüb b. Abdullah b. Süfyân 43
Abdullah b. Mugaffel 43
Mikdâd 42
Muâviye b. Hayde 42
Sehl b. Huneyf 40
Hakîm b. Hizâm 40
Ebu Sa’lebe el-Husani 40
Ümmü Atiyye 40
Amr b. el-As 39
Huzeyme b. Sabit Zü’s-sehadeteyn 38
ez-Zübeyr b. el-Avvâm 38
Talha b. Ubeydullah 38
Amr b. Abese 38
el-Abbas b. el-Abdülmuttalip 35
Ma’kil b. Yesar 34
Fâtime bint Kays 34
Abdullah b. Zübeyr 33
Habbab b. el-Eret 32
el-Irbâd b. Sâriye 31
Muâz b. Enes 30
Iyad b. Himâr el-Mücâsii 30
Suheyb 31
Ümmü’l-Fadl bint el-Hâris 30
Osmân b. Ebu’l-As es-Sakafî 29
Ya’la b. Ümeyye 28
Utbe b. Abd 28
Ebu Üseyd es-Saîdî 28
Abdullah b. Mâlik b. Buhayne 27
Ebu Mâlik el-Es’arî 27
Ebu Humeyd es-Saîdî 26
Yala b. Mürre 26
Abdullah b. Cafer 25
Ebu Talha el-Ensari 25
Abdullah b. Selâm 25
Sehl b. Ebu Hasme 25
Ebü’l-Melîh el-Hüzelî 25
el-Fadl b. el-Abbas 24
Ebu Vâkid el-Leysî 24
Rufa‘a b. Râfi‘ 24
Abdullah b. Üneys 24
Evs b. Evs 24
es-Serid 24
Lakât b. Âmir 24
Ümmü Kays bint Muhsan 24
mir b. Rebia 22
Kurre 22
es-Sâib 22
Sa’d b. ‘Ubâde 21
er-Rübeyyi bint Muavviz b. Afra 21
Ebû Berze 20
Ebû Sureyh 20
Abdullah b. Cerad 20
Misver b. Mahreme 20
Amr b. Ümeyye ed-Damrî 20
Safvân b. Assâl 20
Ashâbu’t-tis‘ate ‘asera
1. Sürâka b. Mâlik el-Cu’sum
2. Sebra b. Mabed el-Cüheni
Ashâbu’s-semâniyete ‘asera
1. Temim ed-Dârî
2. Hâlid b. el-Velîd
3. Amr b. Hureys
4. Ibn Havale el-Ezdi
5. Üseyd b. Hudayr
6. Fatima bint Rasûlîllah (a.s)
Ashâbu’s-seb‘ate ‘asera
1. en-Nüvas b. Sem’ân el-Kilabî
2. Abdullah b. Sercis
3. Abdullah b. el-Hâris el-Cez
Ashâbu’s-sittete asera
1. es-Sa’b b. Cessâme
2. Kays b. Sa’d b. ‘Ubâde
3. Muhammed b. Mesleme
Ashâbu’l-hamsete asera
1. Mâlik b. el-Huveyris el-Leysî
2. Ebû Lübâbe b. Abdülmünzir
3. Süleyman b. Sard
4. Havle bint Hakîm
Ashâbu’l-erba‘ate asera
1. Abdurrahman b. Sibl
2. Sâbit b. Dahhak
3. Talk b. Ali
4. Ebû Ubeyde el-Cerrâh
5. Sefine
6. Târik
7. es-Sunâbihi
8. Abdurrahman b. Semura
9. el-Hakem b. Umeyr
10. Sefine, Mevla Rasûlillah (a.s)
11. Ka’b b. Mürra
12. Ümmü Süleym bint Milhân
Ashâbu’s-selâsete asera
1. Ebû Leyla el-Ensarî
2. Muaviye b. el-Hakem
Yayınlandığı Kaynak : Yayınlandığı Dergi : Sanal Dergi : Makale Linki : http://www.mustafakaratas.com/makale_oku.do?id=11
E-Dosya :
Kitap Link :
Link bağlantısına ulaşmak için tıklayınız.