Hakkâkinler - Cemâat-i Hakkâkân-ı Hâssa

Maaş defterlerine “cemâat-i hakkâkân-ı hâssa” olarak kaydedilen hakkâklar bölüğü Ehl-i Hiref’te itibar gören diğer bir kuyumcu bölüğüydü. Bu gruba mensup sanatkârlar saray için hazırlanan kuyumculuk eserlerine yerleştirilecek değerli taşları yontma ve yerleştirme işinden sorumluydular. Yontma işleminde ustalaşmış olan hakkâklar mühür hazırlama işinde de görevli olmuşlardır.[1] Bu sanatçıların atölyeleri sarayın diğer kuyumcu birlikleriyle beraber darphane-i amirenin içinde bulunduğu kompleks içinde yer almaktadır.
Ehl-i Hiref maaş defterlerine düşülen kayıtlarda da görüldüğü üzere elmas, zümrüt gibi değerli madenlere şekil veren hakkâklar,[2] eser üretiminin fazla olduğu klasik dönemde, yeşim, necef, tutya ve altından yapılmış kaplar, kutular ve Çin porselenleri başta olmak üzere çeşitli objelerin üzerine yerleştirilen değerli taşların kesiminde çalışmışlardır. Sanatkârlar bu eserlerin üzerine yuvarlak veya gül kesimli zümrüt ve yakutları, altından yapılmış ve dönemin natüralist üslubunu yansıtan gül, lale, karanfil, nar motifli yuvaların içerisine yerleştirmişlerdir.
Kurumun diğer bölükleri gibi hakkâklar bölüğüne bağlı sanatçıların sayıları da yıllar içinde belirgin farklar göstermiş; eser üretiminin en yoğun olduğu 16. yüzyılın sonunda yirmi sekiz sanatkâr ve yirmi yedi şakirdan ile en kalabalık olduğu dönemi yaşamıştır. Sonraki yıllarda çalışan sayısı yavaş yavaş azalıp 1698 ile 1796 tarihleri arasındaki maaş defterlerinde üç adet sanatkâr kaydı tutulmuş olduğu görülmektedir.[3] Farklı kökenli sanatçıları bünyesinde bulunduran sarayın kuyumcu bölüklerinden hakkâklar bölüğünde de başkentin doğusu ve batısı olmak üzere ayrı ayrı topraklardan sanatkârlar bir arada çalışmışlardır. Maaş defterlerine göre Horasanlı, Hersekli, Hırvat ve Bulgar olmak üzere özellikle Balkan bölgelerinden Fatih Sultan Mehmed, II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim zamanında getirilen bu sanatçılar sarayın hakkâk atölyelerinde uyum içerisinde çalışmış, dönemin üslubuna uygun eserler üretmişlerdir.[4]

[1] Filiz Çağman, “Serzergeran Mehmet Usta ve Eserleri”, a.g.m., s.51; a.y. , “Behind the Ottoman Canon: The Works of the Imperial Palace”, a.g.m., s.51.
[2]İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Osmanlı Sarayında Ehl-i Hiref (Sanatkârlar) Defteri”, a.g.m., s.35.
[3] Bahattin Yaman, Osmanlı Saray Sanatkarları 18. Yüzyılda Ehl-i Hiref, a.g.e., s.67,165.
[4]İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Osmanlı Sarayında Ehl-i Hiref (Sanatkârlar) Defteri”, a.g.m., s.35.