Sahîfetü Alî b. Ebî Talha

Ali b. Ebû Talha'nın bu Sahife'si, bir tek isnad zinciri ile nakle­dilerek hicrî üçüncü asra ulaşmıştır.

İbn Abbas (ö. 68/687), Ali b. Ebû Talha, Mu­âviye b. Salih (ö. 158/775) ve Abdullah b. Salih'ten (Kâtibü'l-Leys, ö. 223/838) ibaret olan bu isnadı ele alan hadis mü­nekkitleri Ali b. Ebû Talha'nın İbn Abbas'a ulaşmasının mümkün olamayaca­ğını, mutlaka kendisi ile İbn Abbas ara­sında tabiîlerden bir şahsın bulunması gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Aradaki bu râvi ile ilgili olarak Mücâhid, İkrime, Saîd b. Cübeyr veya Kasım gibi isimler üzerinde durulmuş, Zehebî ise bu râvinin Mücâhid olduğunu söylemiştir.

Ali b. Ebû Talha'nın, şeyhini atlayarak (mürsel olarak) İbn Abbas'ı zikretmesi tenkit konusu olmakla birlikte hadis münek­kitleri, tabiîlerden rivayette bulunduğu şahısların sika olmasını göz önünde bu­lundurarak Ali b. Ebû Talha'ya ta'n edilemeyeceğini söylemektedirler. Dolayı­sıyla hadis kitaplarında İbn Ebû Talha'­ya yöneltilen tenkitler isnadın muttasıl olmamasıyla ilgilidir. Bu sebeple onun İbn Abbas'tan bu tefsiri semâ yoluyla almadığı hususunda tenkit edilmesi, el­deki yeni bilgiler ışığında bu tefsirin ori­jinalitesine halel getirmez (bk. Sezgin, I, 22).

İkinci asırda Humus'un büyük bir ilim merkezi olmaması, Ali b. Ebû Talha'nın Humus'tan dışarı çıkmaması, ilim ehli ve ilim merkezleri ile fazla temasta bulunmaması gibi sebeplerle bu sahîfe fazla tanınmamıştır. Ancak Humuslu bir zat olan Muâviye b. Salih vasıtasıyla Mı­sır'a götürülmüş, orada da Abdullah b. Salih'in nakli ile daha sonraki eserlere girmiş ve böylece kaybolması önlenmiş­tir.

Tefsir tarihinde mühim bir yer işgal eden bu eser, maalesef bugün tam ola­rak elimizde mevcut değildir.

Zamanın­da tefsirdeki aşırı re'y hareketlerine karşı bir reaksiyon olarak tefsire itimat olunamayacağını söyleyen Ahmed b. Hanbel bile Ali b. Ebû Talha'nın bu tef­sir sahîfesini, "Mısır'da tefsire dair bir sahîfe vardır. Bu sahîfeyi Ali b. Ebû Talha rivayet etmiştir. Bir kimse bu sahîfe için Mısır'a seyahat etse seyahati boşa gitmiş sayılmaz" demek suretiyle öv­müştür (Kitâbü'l-'İlel, I, 94).

Ali b. Ebû Talha'nın bu tefsir sahîfesi, İbn Abbas'tan rivayet yoluyla tedvîn edilenlerin en eskisi ve ondan gelen "tarik'lerin en sağlamı olması bakımından, Kur'ân-ı Kerîm'in tefsiri tarihinde bü­yük bir öneme sahiptir. Bu değerli tef­sir sahîfesini ancak bazı müfessirler gö­rebilmiş, ondan istifade edenler arasın­da Buhârî, Taberî, İbn Ebû Hatim ve İbnü'l-Münzir gibi şöhretli şahsiyetlerin bulunması bu sahîfeye atfedilen değeri daha da arttırmıştır.

Müslim, Sahih'inde ("Nikâh", 133) azl'in hükmü hakkında Ali b. Ebû Talha'dan nakledilen bir haberi zikretmek­tedir.

Buhârî ise Mısır'a yapmış olduğu seyahatlerde bu Sahîfe'yi ya doğrudan doğruya Abdullah b. Salih'ten veya baş­kalarından alarak isnadları zikretmeksizin (ta'lîkan) İbn Abbas'a ulaştırmak­tadır.

Buhârinin "ta'lik'leri kısmında, genellikle Kur'an'ın garîb kelimelerinin izahlarında bu Sahîfe'ye atıfta bulunul­maktadır.

Taberî ise Sahîfe 'yi Mu­sanna' b. İbrahim, Ali b. Dâvûd ve Yah­ya b. Osman vasıtasıyla Abdullah b. Salih'ten almıştır.

Taberî, Buhârî gibi bu Sahîfe 'den sadece Kur'an'ın garîb keli­melerini izah yönünden nakillerde bu­lunmamış, çeşitli hükümler, nüzul se­bepleri, nâsih ve mensuhla ilgili bilgiler ve diğer haberleri de almıştır.

Sahîfe'nin girdiği kaynak eserlerden diğer ikisi de henüz yazma halinde bulunan İbn Ebû Hatim ve İbnü'l-Münzir'in tefsirle­ridir.