Kamilüs Sınaatit Tıbbiyye (hükümdar kitabı)

İbn Sînâ'nın el-Kânûn fi't-tıb adlı eserinden önce tıp dünyasında büyük yankılar uyandıran Kâmilü's-Sınâ'a da onun gibi XIII. yüzyıla kadar Avrupa'da ve İslâm dünyasında klasik bir ders ki­tabı olarak okutuldu.

Batı'da Liber Regius (hükümdar kitabı) adıyla bilinen ve iki bölümden meydana gelen eserin ilk yarısı nazariyata, ikinci yarısı ise pratik tıp bilgilerine ayrılmıştır.

Ali b. Abbas bu eserinde İbn Sînâ'dan önce psikoterapinin önemini vurgulamış ve psikoloji ile tıp arasındaki münasebete dikkat çekmiştir.

Tercümeleri :

Latince:

Eser Batı'da ilk defa Constantine d'Africain (XI. yüzyıl) tarafından Latince'ye tercüme edilmiştir ve bu za­tın Pantechne (Liber pantegni) adlı ese­ri aslında Kâmilü's-Sınâ'a nın özellikle cerrahî bölümlerini içine alan muhtasar bir tercümesinden ibarettir.

Baskısı :

Salerno okulunda ders kitabı olarak okutulan bu tercüme daha sonra Constantini Africani operum reliquia (Bale 15391 için­de yayımlandı.

Kâmilü's-Sınâ'a nın bü­tününü 1127 yılında Antakyalı Stephan Latince'ye çevirdi ve eser önce Liber regalis dispositio nominatus ex arabico venetiis (Venedik 1492),

daha sonra da Liber totius medicinae necessariae continens, quem Haly filius Abbas edidit regique inscripsit (Lyon 1523) adıyla neşredildi.

Orijinal Arapça metni Lahor (1283) ve Bulakta (I-II, 1294) bası­ldı.

Eserin birinci bölümünün anatomiye ait ikinci ve üçüncü "makaleleri Râzî ve İbn Sînâ'nın konuyla ilgili risâleleriyle birlikte P. de Koning tarafından Fran­sızca'ya tercüme edildi (Trois traites d'anatomie arabe, Leiden 1903).

Diğer bazı bölümleri de çeşitli Batı dillerine tercüme edildi(bk. Sarton, s. 677)

Yazmaları :

Kâmilü's-Sınâ'a nın birçok yazma nüsha­sı mevcut olup (bk. Sezgin, 111, 321) bun­lardan İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'ndeki, ilk yarıyı teşkil eden XIII. yüzyı­la ait bir nüsha (AY, nr. 6375) ile ikinci yarıyı teşkil eden XV. yüzyıla ait bir nüs­hanın (AY, nr. 4713) birleştirilmiş vazi­yette ve üç cilt halinde tıpkıbasımı ya­pılmıştır (Frankfurt 1985)

Türkçeye tercümeleri:

Tercüme-i Kâmilü's-Sınâ'a

Kâmilü's-Sınâ'ati'tıbbiyye XIV. yüzyılda da Tercüme-i Kâmilü's-Sınâ'a adıyla Aydınoğlu Umur Bey adına kısmen Türkçe'ye ter­cüme edilmiştir.

Otuz bab olarak tertip edilen eserde müfret devalar, tiryaklar, müshiller, haplar, fitiller, tabletler, toz­lar, yakılar, yağlar, şerbetler, göz ilâçla­rı, cerahati giderecek ilâçlarla bazı has­talıklardan bahseden kısımlar yer al­maktadır.

Tercüme-i Kâmilü's-Sınâ'a nın yazma bir nüshası Bursa Eski Yaz­ma ve Basma Eserler Kütüphanesi'ndedir (nr. 819).