el-İstî'âb fî ma'rifeti'l-ashâb
İbn Abdiilber en-Nemerî'nin sahabenin hayatına dair eseri.
Tam adı el-İstî'âb fî ma'rifeti'l-ashâb olup sahabe biyografisine dair günümüze ulaşan ilk eserlerden biridir. Müellifin diğer kitaplarındaki bazı atıflara ve talebelerinden birine 433 (1041) yılında eserin rivayeti için verdiği icazete göre bu tarihten önce yazıldığı anlaşılmaktadır.
İbn Abdiilber mukaddimesinde ashap kavramı, kimlere sahâbî denileceği ve sahabenin adaleti gibi konularda açıklamada bulunduğu eserini dört bölüm halinde düzenlemiş, birinci bölümde nesebiyle, ikinci bölümde künyesiyle bilinen erkek sahâbîler, aynı şekilde üçüncü bölümde nesebiyle, dördüncü bölümde künyesiyle meşhur olmuş kadın sahâbîler hakkında bilgi vermiş ve her bölümü kendi içinde Mağrib alfabesi tertibine göre sıralamıştır. Terim anlamında sahabe kabul edilen kimseler dışında mümin olarak Hz. Peygamber'le bir defa karşılaşan veya onu bir defa görenlerle ondan duyduğu tek cümleyi rivayet edenlere, Resûlullah hayatta iken müslüman anne ve babadan doğan çocuklara, Hz. Peygamber'in kendisine dua ettiği ve yüzlerine baktığı bebeklere ve mümin olarak Hz. Peygamber'le bir şekilde münasebeti bulunan kimselere de eserde yer verilmiştir. İbn Abdülber kitabına el-İstfâb adını vermekle birlikte çalışmasının bütün sahabeyi İhtiva etmediğini ifade etmiş, eserinde yer almayan sahâbîler için yazılmasını istediği kitap ise talebesi Ebû Ali el-Gassânî tarafından kaleme alınmıştır.
el-İsti'âb'm kaynakları arasında Mûsâ b. Ukbe, İbn İshak, Vâkidî, Halîfe b. Hayyât, Ahmed b. Hanbel, Buhârî, Zübeyr b. Bekkâr, İbn Ebû Hayseme, İbnü'l-Cârûd, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Ebû Bişr ed-Dûlâbî. Ebü'l-Abbas es-Serrâc, Ebü'l-Kâsım el-Begavî, Ebû Ca'fer el-Ukaylî. Ebû Hatim er-Râzî ve İbnü's-Seken gibi müelliflerin eserleri yer almışsa da İbn Abdülber yaşadığı coğrafî bölge itibariyle İbn Kani', Taberânî. İbn Şahin, Ebû Abdullah İbn Mende, Ebû Nuaym el-İsfahânî ve Müstağfirî gibi müelliflerin kitaplarından faydalanamamıştır. Ebû Ali el-Gassânî'den sonra İbn Fethûn Muhammed b. Halef (ö. 520/1126) el-İstilsâk ale'l-İstiâb adıyla esere iki ciltlik bir zeyil yazmış, et-Tenbîh alâ evhâmi İbn 'Abdilber fi'l-İstîâb adlı diğer bir çalışmasında İbn Abdülberr'in hatalarına işaret etmiştir. Ebû İshak İbnü'l-Emîn el-Endelüsî bu esere dair el-İlâm bi'l-hiyereti'l-alâm min ashâbi'n-nebî aleyhi's-selam, Mellâhî Müstedrek ale'l-İstîâb ve Ebü'l-Haccâc Yûsuf b. Muhammed el-Cemâhirî et-Tenûhî el-İrticâl fî esma'ir-ricâl adlı kitapları kaleme almışlar, ayrıca Ruşâtî, Ebü'l-Velîd İbnü'd-Debbâğ ve Ebü'l-Kâsım Muhammed b. Abdülvâhid el-Gâfıkî eî-İstiâb üzerine zeyil yazmışlardır. Ebü'l-Velîd el-Vakkâşîve İbn Dihye el-Kelbî'nin de eser üzerine haşiyeleri vardır. Şehâbeddin Ahmed b. Yûsuf el-Ezraî Ravzatü'l-ahbâb ü muhtaşari'î-İstî'âb, İbn Ebû Tay Yahya b. Hamîde el-Halebî Tehzîb, Muhammed b. Muhammed b. Ali es-Senderûsî eş-Şümûsü'l-mudiefi zikri ashâbi hayri'l-beriyye. Muhammed b. Ya'küb el-Halîlî İ'lâmü'l-isâbe bi-alâmi's-sahâbe adıyla el-îstîâb ihtisar etmişlerdir. İmâm-ı Sultanî Mustafa Efendi eseri Türkçe'ye tercüme etmeye başlamışsa da ölümü üzerine "hâ" harfinde kalmış, Taşköprizâde Kemâleddin Mehmed Efendi çalışmayı "râ"nın yarısına kadar sürdürebilmiştir.
el-İstâb ilk defa Haydarâbâd"da daha sonra aslına uygun olarak Mağrib alfabesi tertibiyle Kahire'de el-İsâbe kenarında aynı baskıdan ofset usulüyle Bağdat'ta ve yine Kahire'de müstakil iki cilt halinde (1358/1939), Doğu İslâm dünyasında kullanılan yaygın alfabetik tertibe göre Ali Muhammed el-Bicâvî'nin tahkikiyle yayımlanmıştır. İbn Fethûn ve İbn Hacer, el-İstfâb'da 3500 civarında biyografi bulunduğunu söylüyorlarsa da el-İşâbe ile birlikte basılan nüshada 3624, Bicâvî neşrinde 4228 biyografi yer almaktadır. Bu farklılık, eser üzerinde yapılan çalışmalardaki bazı biyografilerin kitaba alınmasından kaynaklanmış olmalıdır.
Sahabe biyografisi ne dair günümüze ulaşan ilk eserlerden biri olup tarih ve tabakat alanındaki yirmi kadar kitaptan faydalanılarak kaleme alınmıştır. Eser ilk defa Haydarâbâd'da ve Mağrib alfabesi tertibine göre el-İşâbe'nin kenarında yayımlanmış, daha sonra tahkikli neşirleri yapılmıştır. Eserin çeşitli muhtasarları bulunmaktadır.
...
