| Yazar Adı : Hasan Beyzade Ahmed Paşa | İlim Dalı : Tarih |
| Kitap Dili : | Kitap Tipi : Muhtasar |
| Konusu : | Sitedeki Kayıt Türleri : Yazma |
| Ekleyen : Nurgül Çepni/2009-12-01 | Güncelleyen : Nurgül Çepni/2009-12-01 |
Tevârih-i Âl-i Osman
İki ciltten meydana gelen eserin ilk cildi olan Telhis-i tacü’t-tevarih, Hoca Sadüddin Efendi’nin (ö. 1008/1599) Tacü’t-tevarih’inin özeti mahiyetinde olup, dibace ve telhis olmak üzere iki kısımdan meydana gelmiştir.
Telhis-i tacü’t-tevarih kaynağının kısaltılmış bir şekli olduğundan orjinal bir mahiyet taşımaz.
Eserin ikinci cildi olan Zeyl-i tacü’t-tevarih ise tamamen orjinal bir eserdir.
I. Süleyman döneminden (926-974/1520-66) başlayarak IV. Murad devrinin (1032-49/1623-40) büyük bölümünü içine alan eserin, bilhassa III. Mehmed döneminden (1003-12/1595-1603) itibarenki kısmı yazarın kişisel gözlemlerine dayanır.
Zeyl-i tacü’t-tevarih içerik bakımından iki bölüme ayrılır.
Birinci bölüm Kemal Paşazade, Matraqçı Nasuh, Celalzade Mustafa Çelebi, Ramazanzade Küçük Nişancı Mehmed Paşa, Hocazade Mehmed Efendi ve Mehmed Mecdi gibi kaynaklara ve Hasan Beyzade’nin babası Reisülküttab Hasan Bey’den naklen verdiği bilgilere dayanmaktadır.
Asıl önemli olan ikinci bölümde ise Hasan BeyzadeIII. Mehmed devrinden itibaren katıldığı seferleri ve devlet hizmetinde aldığı görevler dolayısıyla içinde bulunduğu tarihi olayları kronolojik sırayla, bazen sebep ve sonuçlarıyla birlikte aktarmıştır.
Hasan Beyzadeher padişahın hayrat ve hasenatını, şehzadeler ile Osmanlı vüzera, ulema ve meşayihinin hal tercümelerini de kaydetmiştir.
Ta’rih altı telif evresi geçirmiştir.
İlk telifte mukaddime olmadığından bu husustaki düşüncesini belirtmeyenmüellif ikinci telif mukaddimesinde Hoca Sadüddin Efendi’nin Tacü’t-tevarih’inin telhisi ile bunun tezyiline devrin ulemasının teşvikleri ile başladığını; üçüncü ve sonuncu teliflerinde tezyile özelikle Şeyhülislam Zekeriyyazade Yahya Efendi’nin (ö. 1053/1644) teşvikinin sebep olduğunu nakleder.
Birinci telifin 1038 Muharrem ayından (Eylül 1628) önce başladığı ve 1039/1629-30 yılında tamamlandığı; ikinci telifin Rebiülahir-Şevval 1038/Aralık 1628-Haziran 1629 tarihleri arasında kaleme alındığı; IV. Murad’ın tahta geçtiği 14 Zilkade 1032/9 Eylül 1623 tarihinden sonra başlanan üçüncü telifin 1040 Receb ayından (Şubat 1631) önce bitirildiği; IV. Murad devrinde kaleme alınan dördüncü telifin yine bu tarihten önce tamamlandığı; beşinci ve sonuncu teliflere ise 11 Rebiülahir 1043/15 Ekim 1633 tarihinden sonra başlanarak bu teliflerin IV. Murad’ın Revan seferinden dönüşü (16 Receb 1045/26 Aralık 1635) ile nihayete erdiği anlaşılıyor.
Müellif eserin yeni teliflerini kaleme alırken kendisine tesir edenleri farklı yansıtmıştır.
Eserin telif safhaları ve bunların politik yansımaları Gabriel Piterberg tarafından incelenmiştir.
Ta’rih, her ne kadar kaynaklarından aynen yaptığı nakillerde üslup yönünden kaynaklarının etkisinde kalırsa da, orjinallerle karşılaştırıldığında süslü anlatımın kısmen terkedilmiş olduğu görülür.
Yazar eserin kendi izlenimlerini aktardığı bölümünde, kaynaklara dayanan bölüme nazaran daha sade bir dil kullanır.
Zeyl-i tacü’t-tevarih Şevki Nezihi Aykut tarafından 3 cilt olarak yayınlanmıştır.
1. cilt tahlil ve kaynak tenkidini içerir.
2. cilt yazarın kaynaklarına ve babasından naklen verdiği bilgilere dayanan metnin edisyonudur (926-1003/1520-95).
Sonunda dizin bulunan 3. cilt ise yazarın kendi gözlemlerini naklettiği bölümdür (1003-1045/1595-1635).
Yazmalar:
1. Telif:
(1) İstanbul, Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi, no. 482; 422 y., 17 sat., talik.
(2) İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, no. 898; 428 y., 37 sat., 1b-368a nesih, 368b-428b talik.
(3) İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine, no. 1585; 109 y., 23 sat., talik kırması.
2. Telif:
(1) İstanbul, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no. 3105; 321 y., 33 sat., ince nesih.
(2) İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Emanet Hazinesi, no. 1434; 486 y., 25 sat., nesih.
(3) Paris, Bibliothèque nationale, Ancien Fonds Turc, no. 124; 600 y., 23 sat., nesih.
3. Telif:
(1) İstanbul, Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi, no. 481; 320 y., 29 sat., nesih.
(2) İstanbul, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no. 3134; 222 y., 19 sat., nesih.
(3) İstanbul, Ragıb Paşa Kütüphanesi, no. 987; 389 y., 27 sat., talik.
(4) İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, no. 974; 190 y., 21 sat., talik.
(5) Kahire, Kutubhana al-Hidiwiyya, no. 8836/40; 325 y., 29 sat., nesih.
(6) Viyana, Nationalbibliothek, no. OH 19; 326 y., 25-27 sat., nesih ve nestalik.
(7) Viyana, Nationalbibliothek, no. OH 65; 185 y., 21 sat., nesih.
4. Telif:
(1) İstanbul, Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi, no. 234; 538 y., 23 sat., nesih.
(2) İstanbul, Istanbul Üniversitesi Kütüphanesi, no. 6028; 417 y., 23 sat., nesih.
5. Telif:
Dr. Orhan Köprülü Özel Kütüphanesi, 93 y., 25 sat., divanı kırması.
6. Telif:
(1) Ankara, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, no. Y517; 370 y., 23 sat., nesih.
(2) İstanbul, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no. 3106; 610 y., 21 sat., sülüs.
(3) İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdad Köşkü, no. 207; 405 y., 16-29 sat., 1a-394a talik, 394b-405b nesih.
(4) Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, no. 3086; 400 y., 25 sat., nesih.
(5) Viyana, Nationalbibliothek, no. Mxt. 199; 100 y., 17 sat., divani.
