Soru: Uzun zamandır benim kafama takılan bir soru vardı özür dilerim '' hz. Ömer (kimin kızı idi unuttum) eteğini kaldırmıştı oda sertçe eteğini örtmüş '' Halife olmasaydın şamarı yerdin demiş. Bu konu hakkında bilgi verir misiniz?

el cevab:
-Bu konuda asıl olan hadisi şeriflerdir.
Muğire (ra)dan gelen rivayete göre efendimiz, evlenecek olan adayların birbirlerini görmelerini tavsiye etmiştir.
bk. [1]

عَنْ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ
أَنَّهُ خَطَبَ امْرَأَةً فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: انْظُرْ إِلَيْهَا فَإِنَّهُ أَحْرَى أَنْ يُؤْدَمَ بَيْنَكُمَا

-Cabir (ra)dan;
''Sizden biriniz bir kadının nikahına talip olduğun da, onun nikahını istemesine sebep olacak güzelliklerine bakabildiğince baksın''
Cabir (ra) efendimizin bu sözü çerçevesinde bir kadınla evlenmek istediğini, onun hoşuna gidip gitmeyeceğini anlayabilmek için gizli gizli bir müddet onu takip edip izlediğini, o kadının beğeneceği güzellikte olduğunu anlayınca onun nikahına talip olduğunu ifade etmiştir.[2]

عن جابر بن عبد الله
أن رسول الله - صلى الله عليه وسلم - قال : إذا خطب أحدكم المرأة ، فإن استطاع أن ينظر إلى ما يدعوه إلى نكاحها فليفعل ، قال : فخطبت امرأة فكنت أتخبأ لها ، حتى رأيت منها ما دعاني إلى نكاحها ، فتزوجتها

Cabir (ra)ın efendimizin yine kendisinin naklettiği hadisini böyle anlaması NŞA da eş adayına bakmanın caiz olduğunun delilidir.

Eller, yüzler, ayaklar zaten temelde görülmesi ve açıkta bırakılması caiz olan uzuvlardır. (Bir kadın kendisinden ve güzelliğinden yabancı erkeklerin etkilenmesini fark ederse bunları da açıkta bırakılmaları caiz olmadığından değil, görenlerin fitnelenip günah duygular beslememeleri için kapatmalıdır.)

-Muhammed b Mesleme Buseyne bint ed Dahhak’ ı gizlice takip etmiş ve kendisini ayıplayanlara efendimizin sözünü naklederek bu fiilini savunmuştur. Buna göre efendimiz; ''Sizden birinizin kalbine bir kadının nikahı niyyeti gelirse ona bu niyetle bakmasında bir beis olmaz'' buyurmuşlardır.bkz3]   

                                                                                                                          
رأيت محمد بن مسلمة يطارد بثينة بنت الضحاك فوق إجار لها ببصره طرداً شديداً ، فقلت : أتفعل هذا وأنت من أصحاب رسول الله - صلى الله عليه وسلم
فقال : إني سمعت رسول الله
صلى الله عليه وسلم - يقول : إذا ألقي في قلب امرئ خطبة امرأة فلا بأس أن ينظر إليها

Hz. Ömer’den nakledilen rivayete gelince rivayetin orijinal metni şudur:

خطب عمر بن الخطاب إلى علي ابنته أم كلثوم فذكر له صغرها، فقيل له إنه ردك فعاوده، فقال له علي: أبعث بها إليك فإن رضيت فهي امرأتك، فأرسل بها إليه، فكشف عن ساقيها فقالت: أرسل، لولا أنك أمير المؤمنين لصككت عينيك

Hz. Ömer (ra)ın evlenmeden önce eş adayının eteğini kaldırması rivayeti çok sayıda kaynakta nakledilmektedir.

Bunların bazıları sened açısından muttasıl değildir.
1-Ebu Cafer el Bakır’ın Ömer (ra)’dan rivayeti munkatıdır. (Senedinde kopukluk vardır.)
Bu rivayetin ravisi ehli beytten Ebu Cafer el Bakır h. 56 yılında doğmuştur. Hz. Ömer’in vefatı ise h.23 yılındadır.
2-Ameş’in hz. Ömer’den rivayeti de munkatıdır. (senedinde kopukluk vardır.) Ameş hz. Ömer’e yetişmemiştir. Ameş h. 61 yılında doğmuştur.
Ama sened açısından sorunlu olsa da olay meşhurdur.
Bu rivayetle ilgili kaynaklar;Bkz.[4]

Burda ifade ettiğim hadisler çerçevesinde efendimiz evlenilecek eş adayına onun nikahını isteyip istemeyeceğine dair karar vermesine yardımcı olacak şekilde bakılmasına izin vermiş hatta tavsiye etmiştir.
-Efendimiz bu sözünün uygulaması olarak bir evliliği öncesinde bir kadını görevlendirip ona eş adayının ağzının kokup kokmadığını, yine koltuk altının kokup kokmadığını, kontrol etmesini emretmiştir.
-Efendimiz ensarlı kadınlarla evlenecek olanlara onların gözlerinde problem olabileceğini dikkate alarak evlenmeden önce eş adaylarını görmelerini onlara öğütlemiştir.

قال له رسول الله - صلى الله عليه وسلم : أنظرت إليها ؟ قال : لا ، قال : فاذهب فانظر إليها ، فإن في أعين الأنصار شيئاً .

bkz. [5]
(Bu tür kusurları olanlar işin başında bunları haber vermelidir, gizlememelidir.)

-Efendimizin eş adayına bakmakla alakalı sözlerini sahabei kiramdan ravisi Cabir (ra) eş adayının vücudundan bakabildiği kadarına bakmaya çalışmak olarak anlamış ve bunu ifade etmiştir.
Hz. Ömer’de eş adayının eteğini kaldırarak bile olsa bakmanın caiz olduğu şeklinde algılamıştır. (Öncelikle bu rivayet subut bulursa tabii ki...)
Muhammed b Mesleme de efendimizin bakabilen baksın sözünü evlenmek istediği kadına ondan gizlice onu gözetleyip karar vermeğe çalışmak şeklinde anlamıştır. [6]

Sahabenin bu anlayışı, sonraki dönem müctehidleri tarafından islam toplumlarındaki bozulmalar ve erkek evlilik adaylarının bu izni kullanmalarındaki samimiyetsiz uygulamalarını dikkate alarak sedden liz zeria yasaklamışlardır. Buna göre evlenmek isteyen bir erkek;

1-Bir yakınını gönderip eş adayının aradığı vasıflara sahip olup olmadığını kontrol ettirmelidir. (Bu fetvalardan görücü usulu diye tanımlanan olgu ortaya çıkmıştır). Kendisi bizzat eş adayına bakmak isterse de el yüz ve ayaklardan görünen uzuvlara bakarak bir kanaat oluşturmalıdır.

2-İslam müctehidleri samimiyetsiz insanların sebep olabilecekleri fitneleri dikkate alarak eş adayı hanıma bakmak isteyenlerin bunu önce velilerinden izin alarak yapmaları 

3-Görüşme esnasında kız tarafının bir yakınının bulunmasını,
Bu şart, efendimizin ''..sizden bir erkek yanında bir mahremi olmadan bir kadınla baş başa kalmasın...'' sözüne dayanır.[7]

لا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ إِلا وَمَعَهَا ذُو مَحْرَمٍ

 

4-Görüşmenin evlilik kasdıyla yapılması şartlarını getirmişlerdir.

5-Bazı fakihler evlenmeye muvafakat için görüşmek caizdir ama evlenmeye iki taraf ta razı olduktan sonra nikah yapılmadan görüşmeleri caiz olmaz diyerek bu konuda gayet hassas bir ölçü ortaya koymuşlardır. (Not: Bu 5 şartın her birisi bu konularda efendimizden nakledilen hadisi şeriflere dayanmaktadır.)

Netice itibarıyla;
(Hadislerle amel etmek varken müctehidlerin fetvalarına bağlı kalmak Allah Rasulune muhalefet etmek olur '' diyen bazı kendilerini ''hadis ehli'' diye adlandıran insanlara rağmen bkz.[8])
Günümüzdeki müslümanların 4 hak mezhebin fetvalarına riayet ederek dini hayatlarını düzenlemeleri gerekir. Zira müctehidler hem efendimizin hadislerine, hem de islam toplumlarının içinde yaşadıkları zaman ve şartlara vakıf insanlardır. Ve fetvalar gelişen şartlara göre değişiklik arz edebildiklerinden onların fetvaları çerçevesinde kalarak dini değerlerin yaşanılması en uygun hayat tarzıdır.

Sahabenin mezhebi evlilik adayını görmekle alakalı dinimizdeki genişliğin gereğidir.
Müctehidlerin fetvaları ise esasen caiz olan bir fiilin mahzurlara sebebiyet verecek şekilde uygulanması durumu oluştuğunda yasaklanması ve ya kısıtlanması ölçüsüne dayanmaktadır.(Sedd-i zeria)

Mülahaza: Cemile Şık 
Yazıda el yüz ve ayaklar görülebilenler şeklinde geçiyor bu durumda fitne oluşmasından endişelenilmiyorsa çorap olmaksızın sandalet giyilebilir mi?
Elin sınırı nereye kadardır? Mutfak, tarla gibi ortamlarda çalışırken bilekten daha yukarısı gözükmesinde sakınca var mıdır?

el Cevab: Asrısaadet örfünde el yüz ve ayaklardır. 
Bir sebeple bunların görünmesi özellikle yüzün görünmesi yabancı erkeklerde cidid etkilenme oluşturabilecekse yüz de örtülür. 
 
Elin sınırı bileklere kadardır. 
Aile ortamında bilekten biraz daha yukarısının açılarak iş yapılması mubahtır. Yabancı erkeklerin de bulundu çalışma ortamlarında açılmamalıdır.

Not:
Verilen cevapta asrısaadetteki evlilikle alakalı olarak gözlemlenen serbestliğin zikredilmesi Müslüman kadınlarda ve erkeklerde gevşeklik oluşması için değildir.
Sadece bu rivayetlere rastlayan ve kafası karışan insanlara olayı olduğu gibi ifade etmek ve eksik olan bilgilendirmeyi tam yapmak içindir.
 

-------------------------------------------------------------------------------
[1] en Nesai, es Sünen, II.73; Ahmed b. Hanbel, el Müsned, IV.144
[2] Ahmed b. Hanbel, el Müsned, III.334; el Hakim, el Müstedrek Alas Sahihayn, II.165; Ebu Davud, es Sünen, hno: 2082
[3] Ahmed b Hanbel, el Müsned, Iv.224; İbn Mace, es Sünen, hno: 1864
[4] İbn Hacer el Askalani, Telhisul Habir 291s vd.Abdurrezzak, el Musannef, VI.163, hno: 10352 ;Hatib el Bağdadi, et Tarih, VI.182 ayrıca bkz. Zevaidi Tarih Bağdad V.214 vd.;Said b Mansur, es Sünen, I.147, hno: 521 ;İbn Abdilberr, el İstiab fi Marifet el Ashab, I.635
[5] Muslim, es Sahih, hno: 1424
[6] Ahmed b Hanbel,el Müsned, Iv. 224
[7] Muslim, es Sahih, hno: 2391
[8] es Sanani, Subulus Selam III.111 vd.