İlim Dalı : Fıkıh | Konusu : |
Soruyu Soran : | Cevaplayan : Önder Nar |
Cevaplayanın Mezhebi: | |
Ekleyen : Fıkıh Dersleri/2023-11-14 | Güncelleyen : /0000-00-00 |
Soru: İskat devir var mı hükmü nedir?
el Cevab: İskat ve devir son dönemde yaygınlaşmış bir uygulamadır.
Kökeni müslüman bir mükellefin kendisine farz olan bazı ibadetleri yapmadan ölmesi durumunda yakınlarının onun affedilmesi için onun adına hayır hasenatta bulunmalarıdır.
Efendimiz sahabeye vefat eden yakınları için oruc, hac, zekat, adak borçlarını onlar adına yapmaya ya da onlar adına fidye vermeye izin vermiştir.
Bazıları bu ibadetlere namazı da ekleyip vefat edenin namaz borçlarını da fidye ile ödemeyi ihdas etmişlerdir. Kesinkes affa vesile olur diye inanılmıyorsa da halk arasında farizaymış gibi kabul edilip uygulanmaktadır.
İbadetlerin bir başkası tarafından parayla ya da para karşılığı olmaksızın ifa edilmesi konusUnda namaz babında izin yada emir yoktur.
Buna göre asrı saadet ve sonrasında da örneği olmadığından bu amelden uzak durmak gerekir.
Vefat Eden Anne Babanın Kazaya Kalmış Namazlarının Yakınları Tarafından Kazalarının Kılınması Hakkındaki Fukahanın Mezhebi Ve Kaynakları Hakkındadır;
Bu konuda 4 mezhebin fukahası vefat eden şahsın kazaya kalmış namazlarının yakınları tarafından kılınmayacağına dair fetva vermişlerdir.
1- Hanefi fukahasının fetvası:''Ölünün tutmadığı oruç velisi tarafından tutulmaz kılmadığı namaz kaza edilmez.''[1]
Ölünün yakınları kaza yerine bu ibadetlerdeki kusurun telafisi için, eğer kendisi vasiyet ettiyse malının üçte birinden ödenmek üzere her bir namazı için bir fakir doyurulur.
Bu konuda imam el Merginani şöyle der: ''İstihsan kaidesine göre namaz oruç gibidir. Buna göre her namaz bir gün oruca denk sayılır''.[2]
İmam es Serahsi ise bir kişi öldüğünde üzerine namaz borcu varsa her bir namaz için (es Serahsi el Mebsut III.90) yarım ölçek /sa') buğday sadaka verilir. [3]
Not: İmam Serahsi önce bu görüşü nakledip sahih olan görüş; her bir farz namaz, bir gün oruca denktir, demiştir. [4]
Hanbeliler [5];
Malikiler [6];
Şafiiler [7] de namazın ölünün yakınları tarafından kaza edilmeyeceği görüşündedirler.
2- Vefat edenin kazaya kalmış namazları onun adına kaza edilir diyenlerin bakış açısı şudur. Efendimize ölmüş annemin oruç borcu vardı onun yerine tutayım mı diye sorulmuş tut buyurmuşlardır.
Yine babası için hac etmek isteyen sahabiye haccetmesine izin vermesini de esas alarak ölünün tutulmamış orucu ve yapılmamış haccının onun adına yapılması ölüye fayda veriyorsa bizim onun kılınmamış namazlarını da kılmamız ona fayda verse gerektir, anlayışıyla bu cevaz verilmiştir.
bkz. [8]
[فائدة]: مَنْ ماتَ وعليهِ صَلاةٌ، فلا قضاءَ، ولا فديَة. وفي قول كجمع مجتهدين أنها تُقْضَى عنه، لخبر البخاري وغيره، ومن ثم اختاره جمع من أئمتنا، وفعل به السبكي عن بعض أقاربه، ونقل ابن برهان عن القديم أنه يلزم الوليّ إن خلف تركه أن يُصلي عنه، كالصوم. وفي وجه عليه كثيرون من أصحابنا أنه يُطْعَمُ عن كلّ صَلاةٍ مُدّاً. وقال المحبّ الطبري: يُصلّ لِلميّت كل عبادةٍ تُفْعَل عنه: واجبةٌ أو مندوبةٌ. وفي شرح المختار لمؤلفه: مذهب أهل السنة أن للإِنسان أن يجعلَ ثوابَ عملِهِ وصلاتِهِ لغيرِه ويَصِلَهُ
Not: Bir defa daha hatırlatmakta fayda görüyorum.
Efendimizin ölen akrabalarınızın namaz borçlarını siz kaza edin gibi bir emri yoktur. Esasen o dönem de namazlarda böyle bir gevşeklik de yoktur.
Günümüzde birisi ailesinden sevdiklerine hayrı dokunsun diye böyle bir fiile sarılsa ve yapsa en azından kendisine faydası dokunur. Hac ve oruca kıyas sahih olursa vefat edene de hayrı dokunmasının umulması caizdir.
[1] el Merginani, el Hidaye, I.137
ayrıca bkz. ;
el Kasani, Bedaius Sanai, II.53 vd.; İbnul Humam, Fethul Kadier II.358 vd. es Serahsi , el Mebsut III.90
[2] el Merginani, el Hidaye I.137
[3] es Serahsi el Mebsut III.90
[4] es Serahsi el Mebsut III.90
[5] bkz. İbn Muflih, el Furu' III.94 vd
[6] el Karafi, el Furuk III.219
[7] eş Şafii, el Umm VII.223
[8] Zeynuddin el Milyebari eş Şafii, Fethul Muin bi Şerh Gurrati'l ayn bi Muhimmat ed Din (Babu's Savm) II.244