Özelden gelen soru (A.Hişam):
İmam Ebu Yusufa nisbet edilen aşağıdaki fetva doğru mudur? Ve bu rivayet  Hanefi mezhebinde esas olan fetva mıdır?
[İmam Muhammed ile İmam Ebu Yusuf, “Borçlu aldığı borcun mislini vermez, ödeme esnasındaki kıymetini, değerini verir.” (Mecmuatu Resâil İbn Abidin 2/60)]

el Cevab:
Öncelikle bu tercüme  eksiktir.. Ve bu genellemeyle nakledilmesi de çok sayıda hatalı neticeye götürecektir.
"Bir borçlu aldığı borcu değil,  kıymetini verir" şeklinde bir manaya geliyor. Halbuki bu genelleme, harama helal demek olur.
İbn Abidin er-Resail c.2 s.60 vd. da  52 . sayfadan 67. sayfanın sonuna kadar bu konunun değişik veryasyonlarını incelemiştir..  İmam Ebu Yusuf'a nisbet ettiğiniz bu fetva özel bir duruma  nazaran verilmiş bir fetvadır. İmam Ebu Yusuf, bu fetvasıyla İmam-ı Azam''a muhalefet etmiştir. Önceleri aynı İmam-ı Azam gibi fetva verirken oluşan olaylar çerçevesinde bir konuda bu fetvasını değiştirmiştir. Ama belirli bir duruma özel değiştirmiştir.
Bu fetvayı o zamanki geçerli alışveriş  aletlerinden  altın ve gümüş için değil, (altın, gümüş ve değerli eşyalar için değil)sadece  bazı  "bozuk dirhemler ( gış sebebiyle değerini  yitiren (madeni paralar)  ve kağıt paralar)  için  söylemiş. Kağıt paralar ve dirhemlerin  kullanımda olduğu ülkelere güvensizlik oluşursa  ya da (bir başka ülkede) geçmezlerse satıcı mağdur olmaması için  borç  değeriyle verilir fetvasını vermiştir..  Aynısıyla değil Değeriyle verilir  fetvasına dönülmesinin sebebi  bozuk ve değerini bir şekilde yitiren dirhem veya tanınmayan bilinmeyen dirhemle olan alışveriş durumunda   bazen  malı satan şahsın  malını esasen değerinde satamamış olacağı gözönüne alınmıştır.
Şimdilerde  ise  bu  bu fetva  değerini enflasyon sebebiyle kaybeden  ödemesi kağıt paralarla yapılan    vadeli satışlarda da  kullanılmak istenmektedir. Bir başka ifadeyle  faizli işlemlerin bir kısmının (enflasyon  oranındakilerin) faiz değil; satılma işleminin yapıldığı tarihteki reel alım değeri olduğu buna binaen de haram olan faizli alışveriş olmayacağı  iddia edilmektedir.
On yıllardır Irak'lı, Mısır'lı  bazı akademisyenlerin  ürettikleri (faiz altın ve gümüşte olur. Diğerlerindeki işlemler  dinimize göre faiz değildir. Mübah olan alışveriştir. Para daha fazla paraya satılsa  bu faiz olmaz...) şeklindeki yaklaşımlar, iddialardır. Delilden nasipleri yoktur.
İmam Ebu Yusuf'un fetvası,  dirhem ya da paralardaki "ğış" = (dolandırıcılık ,kalpazanlık vs) sebebiyle  satıcı mağdur  edildiğinde verilmiş özel durum fetvasıdır.
Günümüzde  banknot veya demir paralarda, bu tür bir dolandırıcılık yoktur.  Dolayısıyla  bu  durumun  enflasyon sebebiyle zamanın geçmesiyle  banknotun değerinin diğer paralar karşısında düşmesine kıyaslanması  yanlış olur.
Efendimizin  altın ve gümüş hakkındaki sözleri ortadadır. Aynı gram ve ayardaki  bir altın liranın 1 aynı nitelikte altın yerine 1 altın+ 1 gümüş olarak ya da 1 altın liranın  1.1 altın liraya satılması  faiz olacaktır. Bunun banknotlarda yapılması da "illet aynı olduğundan"  faiz olacaktır. İmam Ebu Yusuf'un  bu fetvası dolandırıcılık ve banknota  güvensizlik oluştuğu durumlarda  alışverişin taraflarından birinin mağduriyetinini önlenmesi gayesiyle verilmiştir. İmam Ebu Hanife'nin fetvası ise hiçbir şekilde caiz olmaması şeklindedir.
İbn Abidin, er-Resail (Tenbihu'r-rukud  ala Mesaili'n-nukud  II.  s. 57-68 ) den  yukarıdaki açıklamaları daha geniş olarak okuyabilirsiniz.