Soru: Fıkıh bilginleri ile fıkıh usulü bilginleri arasındaki fark nedir?

el Cevab: Usulü fıkıh olmadan fıkıh olmaz. Ama bu durumun tasavvuru ancak şöyle olur. 
Bir insan fakih değildir. Ve hadis eğitimi alır. Hadis mecmualarını okur mütalaa eder. Sonra bu rivayetlerden sened ve metinleri ne hadis güvenilirlik kurallarını tatbik eder neticede rivayet sahih ya da hasenlik kriterlerine uyarsa onunla fetva verir ondan anladığı manaları fetva olarak verir. Günümüz hanbelileri böyle davranıyorlar. Buna fıkhul hadis hadis fıkhı diyorlar. Bu yöntem akla ilk bakışta güzel görünüyorsa da sıkıntılıdır. 

Fıkıh ve usulu fıkıh eğitimi içerisinde belirli unsurlar barındıran bir eğitimdir. Usulü fıkıhta bütün islami ilim disiplinlerinin teorik kuralları fetva verme ve hüküm çıkarma açılarından ele alınır. Meleke haline getirilir. 
Arapçayı bir arap gibi konuşabiliyor ve anlayabiliyor seviyeye gelince hadislerden fetva vermeye başlamak yeterlilik için gerekli olan ilmi ehliyet eksikliğine rağmen fetvaya cesaret etmek demektir. Ve büyük hatadır.

- Usulü fıkıh; lügat / mantık  / akaid-kelam-mezhepler tarihi / felsefe / kuran ilimleri –tefsir kuralları ve ahkâm ayetleri tefsirleri / hadis metinleri bilgisi-hadis şerhleri-hadis kritik etme usulleri-cerh tadil-tabakat-usulu hadis / tarih -siyret gibi ilim disiplinlerinin bir ilim adamına kuranı ve sünneti anlamasında ve anlamlandırmasında ve onlardan hüküm çıkarmasında gerekli olacak her ne konu varsa onların temel ve detay bilgilerini içerir.
Bu sebeple yukarıda anlattığım fıkhul hadis yöntemi ile fetva verenlerden ve bu metoddan daha güvenilir ve daha zor elde edilir bir ilmi melekedir. 
Usulü fıkıh ilminin temel eserleri hanefiler tarafından konulan fetva kurallarının zamanla genişletilmesinden oluşmuştur. 
Dil ilimleri eğitimi açısından konuya bir açı kazandıracak olsak şunları diyebiliriz;
- Her kuran ve sünnetten hüküm çıkaracak şahsın bilmesi gereken arab dili kuralları ve arab dilindekini nüktelerini baştan sona kural olarak tekrar ele alır. Bu fetva verecek ya da verilmiş fetvaları okuyacak insana dil açısından anlayış derinliği ve kapasitesi kazandırır.
Usulü fıkıh okurken dil kural ve edebiyatı okunmaz. Ama okunmuş olunan dil ve edebiyat kuralları ayet ve hadislerden hüküm çıkarma işleminde kullanılma açısından tekrardan gözden geçirilir. Fetvalardaki ve ayet ve hadislerin manalandırılmasındaki etkilerine özellikle vurgu yapılır.
Kuran ve sünnet cümleleri içerdikleri manaların kesinlik ve tavsiye edilirlik açılarından farz, vacib, sünnet müstehab, mubah, evla, hilaful evla ya da yasaklık ya da kaçınılırsa daha uygun olması açısından haramlık, tahrimen mekruhluk, tenzihen mekruhluk, hükümlerinin nasıl verileceğinin kuralları elde edilir. Ve bunlardan fetva verilirken ve fetvalar nakledilirken faydalanılır.

Esasen fıkıhla usulü fıkıh birbirinden ayrılamaz ama zamanın akışı içerisinde fetvaların ve hükümlerin derlendiği fıkıh eserleri hacimleri itibarıyla çok büyüyünce sadece fıkıh eserlerini okuyup onlarda birikim kesb eden ilim adamları türü ortaya çıkmıştır. Ama fıkhın meselelerinde ittila genişliği durumunda olan ilim adamı bile usulü fıkıh bilgisinden bağımsız olarak meseleleri ele alma ya da aktarma durumunda olamaz. Bu yapılırsa çok sayıda sıkıntılı durum oluşacaktır.

İslami ilim disiplinleri bir bütün olarak kuran ve sünnetteki dini değerleri Allah’ın muradı ve Rasulullah’ın anlattığı üzere anlayabilmek ve anlatabilmek için kurulmuşlardır. 

- İslami ilimlerden hadis okuyup onda uzmanlaşan alim sayılmaz. 
- Tefsir okuyup hadis okumayan da alim sayılmaz. 
- Lügat okuyup akaid hadis tefsir okumayan da alim sayılmaz. 
Alim kuranın ve sünnetin metinlerini onları doğru anlayabilecek şekilde bir alt yapı eğitimi almış ve okunması gereken her ne ilim varsa onları okumuş insana denilir. 
Dil bilen dil uzmanı, hadis nakleden hadis uzmanı, tefsir bilen tefsir uzmanı, siyret bilen siyret uzmanıdır...
Ama okunması gereken 11 ya da 14 ilim dalını okuyan islam alimidir ve fetva yetkisi islam alimlerindedir. 
Ve her ilim sahibi ya da alimden daha yetenekli daha birikimli bir başka ilim adamı ya da alim olabilir.

Akademik eğitim alıp sadece bununla yetinenlerin temel islam ilimlerinin ana meselelerini o ilmin bilinmesi gerekenlerini baştan sona okuyup hazmetmeyenler hep sorun çıkarmaktadırlar. 
- Akademik eğitimin onca güzel ve faydalı tarafına rağmen bu genel islami bilgi bütünlüğünü dikkate almama ve yeterlilik sağlamadan uzmanlaştırma tarafı bugün yetişen akademisyenlerin ikide bir samimi çıkışlar yaparak ehli sünnet inanç amel e ahlak değerlerine aykırı çıkarımlar yapmalarının sebebidir.