Şemseddin Sami

Ortaöğrenimini Yanya'daki bir Rum ortaöğretim kurumunda tamamladı (1868). Öğrenim yıllarında Fransızca, İtalyanca, eski Yunanca, Arapça ve Farsça öğrendi. İstanbul'a gelerek Matbuat Kaleminde memurluğa (1871) başladı. Bir yandan da Siraç, İbret ve Hadika gazetelerine yazılar yazdı. Trablusgarb'a sürgün olarak gittiğinde Trablusgarb Vilayet gazetesini yönetti (1874). Bir yıl sonra affedilerek İstanbul'a döndüğünde Sabah, Tercüman-ı Şark gazeteleri ile Aile, Hafta dergilerini (1876–80) çıkardı. Daha sonra kurulan Teftiş-i Askeri Komisyonu başkâtipliğine getirildi. Bu göreve ömrünün sonuna kadar devam etti. Ancak 1890 yılından itibaren Erenköy'deki köşkünde gözaltında tutularak, sokağa çıkması ve konuk çağırması yasaklanmıştı, ölünce, önce Erenköy'deki Sahrayı Cedid Mezarlığına gömüldü, sonradan kemikleri Feriköy'deki aile mezarlığına (1968) nakledildi.
Şemsettin Sami, uzun yıllar meşgul olduğu gazete ve dergi yazarlığının yanı sıra, oyun ve roman türlerinde eserler kaleme aldı, dilbilgisi alanında kitaplar hazırladı.

Türk edebiyatının ilk telif romanı sayılan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ı (1872) yazdı. Ermeni yayıncı Mihran Efendice cep kitapları hazırladı. Batı klasiklerinden Sefiller (1880) ve Robinson (1884) çevirilerini yaptı. Dil alanındaki çalışmalarıyla önemli eserler meydana getirdi. Orhun Yazıtları'nı Türkçeye çevirdi. Kutadgu Bilig'in ilk incelemesini yaptı. Osmanlıcanın en geniş sözlüğü Kamus-i Türkî'yi (1900) ve döneminin en kapsamlı ansiklopedisi Kamusu'l -A'lâm'ı hazırladı.

"Hemen hemen bütün edebiyat kitaplarında ilk romanın Ahmet Midhat Efendi tarafından kaleme alındığı yazılıdır. Bu kanaati çürütmek maksadıyla 1942 yılında İsmail Hami Danişmend neşrettiği bir seri makalede ilk romanın Basan Tevfik Efendi adında biri tarafından 1868'de 'Hayalât-ı Dil' namıyla yayınlandığını söyler.

Hâlbuki hakikat ne kitapların yazdığı, ne de İsmail Hamî’nin iddiası şeklindedir. İlk Türk romanını 1872'de ''Taaşşuk'u Tal'at ve Fitnat' adlı eseriyle Şemseddin Sami Bey vermiştir. Bu roman, ilk roman diye tanınan A. Midhat Efendi'nin 1874 tarihli "Hasan Mellâh" adındaki kitabından iki yıl önce çıkmıştır.

ESERLERİ:
ROMAN:

• Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (1872).

OYUN:

• Besa Yahud Ahde Vefa (1875)
• Seydi Yahya (1875)
• Gave (1876).

İNCELEME-SÖZLÜK:

• Medeniyet-i islâmiye (1879)
• Esatir (1879)
• Kadınlar (1879)
• Kamus-ı Fransevi (Fransızcadan Türkçeye, 1882 Türkçeden Fransızcaya, 1885)
• Lisan (1886)
• Usul-i Tenkit ve Tertib (1886)
• Kamusul-Alâm (tarih-coğrafya, meşhur adamlar ansiklopedisi, 6 cilt, 1889–93)
• Nev-Usul Sarf-ı Türkî (1890)
• Kamus-ı Türkî (Türkçe sözlük, 2 cilt, 1899–1900)
• Dünya Mitolojisinden örnekler (2004).