| Diğer Adları : Laodicia, Ladik, Tunguzlu, Tenguzlug, Tonguzlug | Ülke : Türkiye |
| Kurucusu : | Kuruluş Tar : M.Ö.( 261 - 245 ) |
| Ekleyen : Nurgül Çepni/2008-12-26 | Güncelleyen : /2014-01-06 |
Denizli
Denizli şehri, ilk defa bugünkü şehrin
Denizli adına, tarihi kaynaklarda başka başka isimler olarak rastlamaktayız. Selçuklu kayıtları ve Denizli mahkemesi serciye sicilleri (Ladik) ismini vermektedir. İbni Batuta'nın seyahatnamesinde(Tunguzlu) denilmektedir. Mesalikullebsar'da da (Tunguzlu) olarak kaydedilmiştir.
Timurlenk'in zafer namesini yazan, Şerafettin Zemdi (Tenguzlug) ve (Tonguzlug) gibi iki isimden bahsetmektedir. Tensiz kelimesi eski Türkçe'de Deniz demektir. Tunguzlu ise bugünkü imlasıyla Denizli demektir. Zamanla ağızdan ağıza, Denizli kelimesi haline gelmesinden bugünkü şeklini almıştır.
Denizli, Anadolu Yarımadası'nın güneybatı, Ege Bölgesi'nin doğusunda yer almaktadır. Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit durumundadır. Denizli ilinin her üç bölge üzerinde de toprakları vardır. Doğuda Burdur, Isparta, Afyon; batıda Aydın, Manisa; güneyde Muğla; kuzeyde Uşak illeri ile komşudur.
İlde, Selçuklu ve Beylikler dönemine ait birkaç yapı ayakta kalabilmiştir. Bunlardan; 13. yy. Selçuklu döneminde inşa edilen, Çardak Han ve Akhan Kervansarayları, mimari özellikleri bakımından diğer Selçuklu Hanlarına benzerler. Gene bu döneme tarihleyebileceğimiz Çal-Mahmutgazi Köyü'nde Mahmutgazi Türbesi ile 15.yy. Osmanlı türbe mimarı karakteri arz eden Baklan bucağı Hüsamettin Dede türbesini sayabiliriz. Zamanın tahribine uğrayan köprülerden tespit edebildiğimiz iki köprü bulunmaktadır.
Büyük Menderes nehri üzerine inşa edilen ve Osmanlı dönemine ait, Denizli-Çivril yolundaki Çıtak köprüsü, Çal ilçesi yakınındaki köprü kayda değer mimari özellik gösterirler. Camilerden; Çivril-Emirhisar kasabası yakınındaki mimari özelliklerden dolayı13. yy.a tarihleyebileceğimiz Dedeköy camii ile 18. yy. ve 19. yy. Osmanlı mimarisinde moda haline gelen ve yapı özellikleri bakımından 13. yy. Selçuklu ağaç direkli camilerini hatırlatan Avrupa etkili resimlerle süslüdür. Acıpayam'da Yazır, Çivril'de Savran (Serbanşah), Baklan'da da Boğaziçi camileri vardır.
Hamam olarak; 14. yy. Beylikler döneminde inşa edildiği anlaşılan ve il merkezi Uçancıbaşı mahallesinde bulunan, Uçancıbaşı hamamı, Türk hamam mimarisi plan şemasıdır. Yukarıda sözünü ettiğimiz yapılarda malzeme olarak erken döneme ait olanlarda tuğla-moloz ve kesme taşlarla birlikte yer yer devşirme malzeme de kullanılmıştır, köy yerleşim yerlerinde ise ucuz malzeme olan kerpiç ve taşın birarada kullanıldığı görülmektedir. İlin özel bir mimari özelliği bulunmamaktadır. Ege Bölgesi yöresinde görülen yapılardaki mimari özellikler görülmektedir.
Denizli’nin simgelerinden Pamukkale, kaynak sularının kirecinden oluşmuş bir tepedir. Türkiye'nin en tanınmış doğa harikasıdır.
Denizli'nin sembolü olan "Denizli horozu", renk ve vücut yapısı itibariyle ahenkli uzun ve güzel ötüşleriyle, ile en uzak yörelere kadar isim yapmış yerli bir ırkdır.
Denizli’de Sanayi
Tekstil Sanayi: Yüksek istihdam hacmi ve zamanda yarattığı katma değer büyüklüğü bakımından Denizli'nin önde gelen sanayii sektörü durumundadır. 1950'li yıllarda, Denizli yöresinde ev ve atölye tipi küçük sanayii şeklinde hambez üretimi yapılmakta idi. Ancak özel girişimcilik ve modern sanayi tesislerin kurulması bağlamında, Denizli'de ortaya çıkan ilk tekstil tesisleri çırçır fabrikalarıdır. Daha sonra Denizli'de büyük tesisler olarak iplik fabrikalarının kurulması Denizli ve çevresinde çok yaygın olan, ev ve atölye tipindeki ham bez dokuyan küçük sanayiinin iplik ihtiyacını karşılaması yönünden oluşmuştur. Teknolojik bakımdan zamanla gelişme gösteren dokuma sanayii sektöründe iptidai dokuma tezgahlarının yerine modern tezgahların almasıyla beraber, ev ve atölye tipi üretimden fabrika türü üretime geçilmiş, böylece dokuma sanayiinde tesis sayısı hızla artmıştır. Günümüzde, özellikle son yıllarda konfeksiyon ihracatının devletçe teşvik edilmesiyle birlikte, Denizli dokuma sanayii konfeksiyon üretimine de yönelmiş, bir taraftan yalnızca konfeksiyon üretimi yeni fabrikalar kurulurken bunların peşisıra iplik ve dokuma fabrikaları da yenileme yatırımlarına hız vermişlerdir.
Çırçır Sanayi: Dokuma sektörünün birinci aşamasını meydana getiren temel bir sanayi koludur. Denizli'de motor gücüyle çalışan ilk büyük çırçır fabrikası 1950 yılında bir kooperatif işletmesi olarak kurulmuştur. Sonraki yıllarda (1962 ve 1968'de) özel sektör eliyle 2 çırçır fabrikası daha faaliyete geçmiştir.1970'li yıllardan itibaren Denizli'de dokuma ve iplik sanayiinin gelişmesine paralel olarak 1974 ve 1977 yıllarında da iki çırçır fabrikası kurulmuş, 1985 tarihinde bir tesis daha işletmeye açılmıştır. Bu tesislerin yıllık kapasitesi 150.000 tonun üzerindedir.
İplik Sanayi: Balyalanmış prese pamuğun fabrikaya girişi ile başlayıp burada pamuk elyafının harmanlanması, açılıp temizlenmesi, taranması, bükülerek ipliğe dönüştürülmesi gibi safhaları içerir. Denizli'de iplik üretimi dokuma ve terbiye işlemlerinin bir arada yapıldığı entegre fabrikalarda gerçekleştirildiği gibi, ayrı tesislerde de yapılabilmektedir. Denizli'de 1940'lı yıllarda kurulan Sümerbank İplik Fabrikasından sonra, 1949 yılında Sümerbank İzmir Basma Sanayi Müessesesine bağlı, Denizli Fabrikasının temeli atılmış, 1953'te iplik üretmeye başlamıştır. Fabrika 1960'tan itibaren ham bez üretimini de gerçekleştirerek entegre bir tesis haline gelmiştir. Denizli'de özel sektör tarafından işletmeye açılan ilk iplik tesisi Göveçlik İplik Fabrikasıdır. Yurt dışında çalışan işçilerin katkılarıyla bir işçi şirketi olarak 1975 yılında da üretime başlamıştır. 1986-1987 ve 1991 yılında da özel sektöre ait ileri teknoloji kullanan, yüksek kapasiteli, modern iplik fabrikaları kurulmuştur. Bu tesisler, Denizli tekstil sanayiinin dokuma öncesine ait önemli bir bölümünü oluştururlar.
Dokuma Sanayi: Denizli, öteden beri ülkenin dokumacılık merkezlerinden biri olarak tarihteki yerini almıştır. Günümüzde Buldan, Babadağ, Kızılcabölük ve Denizli başta olmak üzere, küçük ve orta işletmelerden büyük sanayii kuruluşlarına kadar çok sayıda işletme faaliyet göstermektedir. Denizli ve çevresinde dokumacılık 1950'lere kadar geleneksel bir el sanatı şeklinde sürmüş, 2. Dünya Savaşı'ndan sonra 1970'li yıllara kadar dokuma sanayiinde önemli bir değişim süreci yaşanmıştır. Fabrikasyon ham bez üretimine 1953 yılında kurulan Sümerbank bez fabrikası ile geçilmiş, bu tesisin açılması yörede dokuma sanayiinin canlanmasında etkili olmuştur. 1950-1970 yılları arasında sanayiinin kurulması gibi ön koşulların gerçekleştirilmesinden sonra 1970'lerden itibaren devlet teşviklerinin de katkısıyla dokuma sanayiinde belli bir sıçrama meydana gelmiştir. 1970-1980 yılları arasında ve daha sonraki yıllarda çok sayıda dokuma tesisi kurulmuştur. Ancak bu tesisler son yıllarda konfeksiyon ihracatına da yönelmişler, büyüyerek üretim kapasitelerini ve çeşitlerini artırmışlardır.
Denizli sanayiinde gelişmiş bulunan dokuma sektöründe ham pamuğun fabrikaya girişi ile başlayan ve çeşitli türevlerde nihai ürün olarak piyasaya sürülmesine kadar devam eden değişik üretim kademeleri bulunmaktadır. Denizli'de bulunan dokuma tesisleri genellikle pazarda özel bir talebi bulunan havlu ve çarşaflık ile ham bez dokuyan orta ölçekli tesislerdir. Bu tesislerin bir bölümü başka firmalara üretim yaparken, çözgü, haşıl, kasarlama gibi dokuma öncesi işlemler ayrı tesislerde de yapılabilmektedir. Bunun yanında örgütlü sektörün de entegre dokuma sanayii tesisleri de bulunmaktadır.
Boya, Apre, Baskı Ve Tekstil Terbiye Sanayi: Dokunmuş ya da örülmüş ham kumaş, gerek görünümünü ve gerekse kullanımını geliştirmek amacıyla; boya, apre, desen baskısı ve terbiye gibi işlemlerden geçirilmektedir. Bu işlem, kasarlama, merserize, boyama, apre ve baskı işlemlerinden biri ya da hepsini içerebilir. Denizli'deki kaliteli boyama işlemine olan taleple birlikte, ilk atölyeler 1960'lı yıllarda kurulmuş, ilk boya fabrikası da 1965 yılında açılmıştır. Bölgedeki tekstil sektörünün gelişmesine paralel olarak bu yöndeki yatırımlar da artmış, önemli bir kısmı tekstil fabrikalarının bünyelerinde olmak üzere, günümüzde 20'ye yakın modern sanayi kuruluşuna ulaşmıştır.
Tuğla Ve Kiremit Sanayi: Denizli'de ilk tuğla fabrikası 1966 yılında kurulmuş, bunu 1967 yılında ikinci tuğla ve kiremit fabrikasının kurulması izlemiştir. Yörede tuğla ve kiremit talebinin artmasına bağlı olarak 3. tuğla fabrikası 1973 yılında hizmete girmiştir. Denizli'de 1988 yılında da bir diğer tuğla fabrikası faaliyete başlamıştır. Bu fabrikalar gerek Denizli çevresinde, gerekse 1985 yılından sonra turizm sektöründe ikincil konut, otel ve motel gibi turistik tesis yapımının hız kazanmasına bağlı olarak özellikle Antalya çevresindeki kıyı kuşağında inşaat malzemesi kullanım alanlarına yönelik olarak üretim yapmaktadır.
Deri Sanayi: Denizli'de bu sanayi dalında faaliyet gösteren kuruluşlar genelde küçük tesislerden oluşmaktadır. Ticaret odası kayıtlarına göre ilde 100'ün üzerinde tabakhane bulunmakta, Türkiye'nin kösele ihtiyacının %90'a yakın kısmı buralarda üretilmektedir.
Metal Eşya Ve Teçhizat Sanayi: Denizli sanayiinde dokuma, giyim eşyası ve deri sanayii sektöründen sonra tesis sayısı bakımından en önemli yeri metal eşya, makine ve teçhizat sanayii almaktadır. Bu sektör, tesislerin kuruluşları açısından yeni olmakla birlikte, günümüzde çok hızlı gelişmesiyle dikkat çekmektedir. Denizli'de metal eşya, makine ve teçhizat sanayiinin ortaya çıkışı ve gelişimi gözönüne alındığında, bu sektörün özellikle 1970'li yıllardan itibaren kurulmaya başladığı ve 20-28 yıllık bir geçmişi olduğu görülür.
1968 yılında kurulan kablo fabrikasıyla oluşmaya başlayan ve 1970'li yılların başlarında mutfak eşyaları, civatalar, tarım makineleri, jant, motor döküm parçaları, metal borular, tel çekme ve çivi fabrikalarının kurulmasıyla gelişen metal sanayii, günümüzde yaklaşık 60'a yakın tesis ile temsil edilmektedir. Bu sektör, yapısı itibariyle son derece farklı alt sektörlerden oluşmakta ve çok çeşitli mamülün üretimini gerçekleştirmektedir.
Kablo Ve Çivi Sanayi: Metal eşya, makine ve teçhizat sanayiinin bir alt kolunu oluşturan kablo ve çivi sanayii alanında Denizli'de 10 sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bu kuruluşlardan 2'si çivi diğerleri ise değişik türde elektrik kablosu üreten tesislerden oluşmaktadır. Denizli'de elektrik kablosu üretimi 1968 yılında kurulan kablo fabrikası ile başlamıştır.
Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluşu arasında 246. sırada bulunan tesis, yılda 10.000 ton bakır işleme kapasitesine sahip olup, yüksek ve orta gerilim hatları için elektrik kabloları, gemi kabloları, özel kabloları ve emaye bobin telleri üretmektedir. Denizli'de 7 kablo fabrikası daha bulunmaktadır. Söz konusu fabrikalardan ikisi 1976 ve 1979 yıllarında kurulmuş, diğerleri ise 1980-1987 yılları arasında üretime başlamışlardır. Bu kablo fabrikalarında da PVC elektrik kabloları ve emaye bobin telleri üretilmektedir.
Mermer Sanayi: Balıkesir'den sonra Türkiye'nin ikinci büyük mermer ve traverten yatakları, Denizli ilindedir. 1979 yılında ilk tesisin kurulmasıyla faaliyete başlayan mermer sanayii, daha sonraki yıllarda da gelişmesini sürdürmüştür. 1983 yılında kurulan 2. mermer tesisinin ardından 1986'da 3 yeni fabrika daha işletmeye açılmıştır. Halen 3 adedi Organize Sanayii Bölgesi'nde olmak üzere, büyük kapasitede 10 fabrika üretim yapmaktadır. Kuruluşların mermer kesme ve şekillendirme çalışmaları yaptığı bu sanayi kolunda, yaklaşık olarak yılda
Çimento, Beton Ve Beton Boru Sanayi: Taşa ve toprağa dayalı sanayiinde yer alan en önemli sanayilerinden biri 1987 yılında faaliyete geçmiş olan Denizli Çimento fabrikasıdır. Ayrıca beton ve beton boru sanayi kolunda Denizli'de dört işletme bulunmaktadır. 1972 yılında bir işçi şirketi olarak kurulan beton boru fabrikasında yılda, yaklaşık olarak 50.000 adet beton boru üretimi gerçekleştirilmektedir.
Yem Sanayi: Denizli ilinde yem sanayi kolunda faaliyet gösteren 2 sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Ancak bunlardan birisi Denizli'nin Acıpayam ilçesinde bulunmakta diğer yem fabrikası, gıda sektöründe Denizli'nin en büyük kuruluşu olan Abalıoğlu Yem Fabrikası'dır. Bu kuruluş Denizli'nin olduğu kadar üretim kapasitesi açısından Balkanlar ve Ortadoğu'nun da en büyük sanayi kuruluşu kabul edilmektedir. Kuruluş Türkiye'deki en büyük 500 sanayi kuruluşu içinde 1991 yılında 378. sırada yer almıştır.
Un Sanayi: Ulaşabilen en eski kaynaklarda Denizli'de Cumhuriyet döneminin başlangıcında gıda sanayiinin diğer sektörlere göre ön sırada yer aldığı anlaşılmaktadır. Dr. Kemal Şakir 1927 yılında basılan ve Osmanlıca yazılan kitabında, Denizli'de 13 un fabrikasının bulunduğunu belir3tmektedir. Denizli'de gıda sanayii alanında ilk kurulan tesisler un fabrikalarıdır. Günümüzde varolan teknolojiyi kullanarak un üretimini gerçekleştiren fabrika sayısı 3'tür. Bunlardan birisi 1921 yılında kurulmuş olup, modern sanayi kapsamında Denizli'de kurulan ilk fabrikadır. Diğer un fabrikaları ise 1958 ve 1976 yılında kurulmuştur. Sözkonusu üç fabrika yılda yaklaşık olarak 100.000 ton üretim kapasitesiyle Denizli ve çevresinin un gereksinimini karşılamaktadır.
Meyve Suyu Ve Meşrubat: Denizli'de 4 meşrubat fabrikası bulunmaktadır. Bunlardan biri 1934 yılında diğeri ise 1978 yılında kurulmuştur. Çivril ilçesi ve Çal Akkent kasabasında özel sektöre ait modern meyve konsantre fabrikası bulunmaktadır. Şarap Sanayi: İlimizde üzüm üretimi son derece gelişmiş olup, özellikle Çal, Bekilli, Güney, Honaz ve Çivril İlçelerinde yetiştirilen üzümlerin bir kısmı çerezlik olarak, büyük bir bölümü de Güney ve Bekilli İlçelerinde bulunan fabrikalarda şarap haline getirilerek yurt içinde ve yurt dışında pazarlaması yapılmaktadır. İlimiz şarapları özellikle Avrupada ve iç pazarda büyük bir beğeni toplayarak düzenlenen ulusal ve uluslararası yarışmalarda dereceye girerek ödüller almıştır. İlimiz ekonomisine önemli katkı sağlayan ve yıllık üretim kapasitesi 4 milyon lt olan modern usullerle üretim yapan şarap fabrikaları ürünlerini yurt dışında değişik ülkelere ihraç ederek önemli döviz girdisi sağlamaktadır.
Süt Ve Süt Ürünleri Sanayi: Meşrubat sanayii bu sektörde yer alan bir kuruluş gıda sanayiinde ilk kurulan tesisler arasında bulunmaktadır. Süt ve süt ürünleri üreten bu tesis 1958 yılında üretime başlamıştır. Günümüzde küçük ölçekli 10 civarında mandıra bulunmaktadır.
Kuruyemiş Ve Baharat Sanayi: Gıda sanayii sektöründe faaliyet gösteren 3 sanayi kuruluşu, baharat ve kuruyemiş üretmektedir. Bu tesislerin ilki 1963 yılında kurulmuş, diğerleri ise 1971 ve 1980 yıllarında üretime geçmişlerdir. Daha çok yakın çevrede üretilen kuruyemişi işleyen ve ambalajlayan tesislerin yıllık üretim miktarı 11.000 ton civarındadır. Baharat fabrikalarında hammadde olarak kullanılan çeşitli bitkiler Akdeniz Bölgesinden temin edilmektedir.
Kimya, Petrol, Kauçuk Ve Plastik Ürünleri Sanayi: Denizli'de gelişme gösteren sektörlerden biride kimya sanayiidir. Bu sektörde, 11 sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Daha çok küçük ölçekli tesislerden meydana gelen kimya sanayiinde 3 plastik halat, 3 plastik ambalaj malzemesi, 2 sera örtüsü ve naylon torba, 2 akü ve 1 firit, ayrıca 3boya fabrikası bulunmaktadır. Denizli'de kimya sanayiinin gelişimi 1970-1980 yılları arasında olmuş ve bu sektörde bulunan 11 sanayi kuruluşunun 10'u söz konusu yıllar arasında kurulmuştur. Günümüzde sera örtüsü ve naylon üreten tesisin 1970 yılında faaliyete geçmesiyle oluşmaya başlayan kimya sanayii, sonraki yıllarda başka üretim alanlarına da sıçrayarak gelişme göstermiştir. 1972, 1973 ve 1975 yıllarında Denizli'de 3 plastik halat ve 1973'te 1 plastik ambalaj fabrikası üretime başlamıştır.
Kimya sanayii sektöründe 1979 yılında plastik ambalaj malzemesi, 1980 yılında da sera örtüsü üreten 2 sanayi kuruluşu daha üretime başlamış, Denizli'de sanayiinin çeşitlenerek gelişmesi, toptan ve perakende ticaretin canlanmasında etkili olmuştur. Sera örtüsü üreten tesislerin gelişmesi ise yakın çevrede, özellikle de Antalya çevresindeki tarım fa3aliyetlerinin seralarda yoğunlaşması sonucu oluşmuştur. Ayrıca 1970'li yıllarda kurulan ve naylon torba üreten sanayi tesisleri de artan sera örtüsü talebi üzerine üretimlerini çeşitlendirerek sera örtüsü de üretmeye başlamışlardır. Denizli'de son olarak 1986 yılında bir başka plastik ambalaj fabrikası üretime geçmiştir. Denizli'de Kimya sanayii alanında faaliyet gösteren bu kuruluşlar dışında Acıpayam'da Selüloz, Acıgöl kıyısında da Sodyum Sülfat tesisleri bulunmaktadır. Denizli'de 1977-1979 yılları arasında 2 akü fabrikasının üretime geçmesiyle, kimya sanayii sektöründe üretim alanı çeşitlenmiştir.
Orman Ürünleri Ve Mobilya Sanayi: Denizli'de orman ürünleri ve mobilya sanayii yeterince gelişmemiştir. Bu sanayi sektöründe faaliyette bulunan 3 sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bu sanayi kuruluşlarının birisi 1971 yılında telefon direği ve kereste üretmeye başlamış, son yıllarda inşaat ve turizm sektöründeki gelişmelerle birlikte ortaklarının bir bölümü de yurt dışında çalışan işçilerden oluşan diğer bir mobilya fabrikası da yılda yaklaşık olarak 16.000 adet otel ve motel mobilyası üretmektedir.
Kağıt Ürünleri Sanayi: Bu sanayi sektöründe 2 fabrika bulunmakta olup, her ikisi de aynı alanda üretim yapmakta ve oluklu mukavvadan meydana gelen kutu ve viol üretmektedir. Denizli'de kağıt ürünleri sanayiinin yaygınlaşmasına karşın, bu sektörde üretim yapan Dentaş Oluklu Mukavva Sanayii, kendi alanında üretim yapan büyük sanayi kuruluşları arasında yer almaktadır. Türkiye'de de en büyük 500 sanayi kuruluşu arasında 1991 yılında 48. sırada yer almıştır. 1972 yılında kurulan ve 1978 yılında üretime başlayan bu sanayi kuruluşunun Denizli'de kurulmasının en önemli nedeni, fabrikada hammadde olarak kullanılan kraftın üretildiği Seka Silifke ve Dalaman tesislerine yakın olmasıdır.
