Hit (7537) M-112

Mevlanaya Göre İnsan ve İnsanın Kurtuluşu

Yazar Adı : Muhammed Celaleddin ( Mevlana Celaleddin er Rumi ) İlim Dalı : Tasavvuf
Konusu : Dili : Türkçe
Özelliği : Makale Türü : Yazar Tanıtım
Ekleyen : Nurgül Çepni/2009-07-08 Güncelleyen : /0000-00-00

Mevlana’ya Göre İnsan Ve İnsan’ın Kurtuluşu

Hepimiz, kusursuz insanın hasreti ile yanıyoruz. Bu zamanda kusursuz insan bulmak ne kadar zor. Sevdiğimiz, hürmet ettiğimiz, kusursuz insan olduğuna inandığımız değerli varlıkların beşeriyet icabı bazı hatalarını gö­rünce içten yıkılıyoruz ve «kusursuz insan bulunmaz» diyerek insanları hataları ve sevapları ile yani iyi ve kötü tarafları ile ol­dukları gibi kabul edip sevmek zorunda ka­lıyoruz.

FAKAT, bu hususta büsbütün ümit­sizliğe düşmüyorum, insanların manayı kay­bederek, maddeyi üstün görmeye başladıkları dünyada bindebir olsa üstün insanlar, kusur­suz insanlar, kamil insanlar bulmak kabildir. Onlar maneviyat âleminin güneşleridir.

Bir an için şu bildiğimiz madde âleminin güneşinin karardığını, söndüğünü, yok olduğunu tasavvur edelim. Dünya yüzünde herşey mahvolacaktır. Hayat duracaktır. Ya mane­viyat âleminin güneşleri, biz onların sayesin­de yaşıyoruz, onların sayesinde insanlığımızı idrak ediyoruz. Onlar, yer yüzünden çekildik­leri zaman manevî hayat duracak; insanlar, insanlıklarını kaybedecekler, kin, hiddet, yalan, riya, kıskançlık, haset, şehvet ve daha başka birçok kötülükler yeryüzünü kaplıyacak ve in­sanlar insan şeklinde birer canavar olarak birbirlerini yemeye başlayacaklardır.

Malûm­dur ki, vaktiyle Sinoplu bir filozof ol an «Diyojen» de güpegündüz eline fener alarak so­kaklarda insan aramaya çıkmıştı. Etrafında insan yok mu idi? Sürü ile insan vardı. Fakat filozofun gördükleri, insan şeklinde birer kurt, tilki, tavşan vesaireden ibaretti. İnsan yoktu. Sokaklar, insan şeklinde hayvanlarla dolu idi.

Bir filozof hükümdar olan «Mark Orel» de «Düşünceler» adlı kitabında şunları yazı­yor:

«Her sabah insanlar arasına karışırken düşünürüm. Bugün insan şeklinde bir takım hayvanlarla karşılaşacağım, onları hırpalama­dan ve onlar tarafından ısırılmadan akşam edersem ne mutlu bana.»

Yalnız sofi kadınların değil, bütün insan­lığın en mükemmel örneklerinden olan «Rabiatül Adeviye» Hazretleri bir gün coşkunluk halinde o zamanın geleneklerine aykırı olarak açık saçık sokağa fırlamış. Çarşıda pazarda öylece dolaşmış. Ermişlerden «Hasan-ı Basri» hazretlerine rastlayınca yüzünün yarısını ört­müş. Coşkunluğu geçince, bu hareketinin se­bebini kendisinden sormuşlar. Verdiği cevap şu : «Ben sokaklarda insan görmedim, dükkân­ların önünde oturan birtakım tilkiler, sokak­larda dolaşan birçok kurtlar, yer yer birbir­leriyle hırlaşan köpekler gördüm. Bu hayvan­lar sürüsü içinde bir aralık yarım bir insan gördüm. Ben de yüzümün yarısını örttüm.»

Herşeyi zarifane ve vakıfane ifade etme­sini bilen büyük insan Mevlâna, «Divan-ı Kebir»indeki şu beyitinde Diyojen'in fenerle in­san arayışını bize hatırlatır:

Di şeyh bâ çerağ hemigeşt girdi şehr Gez divü det melûlem ü insanem arzûst

«Dün şeyh eline bir fener almış, şeytan­lardan usandım, canavarlardan bıktım, ger­çek insan arıyorum, diye şehrin etrafında do­laşıp duruyordu

Gerçekten insan en karışık bir konudur. Onu anlatmak kolay değildir. Meşhur imanlı bir doktor olan Aleksi Karel «insan, bu an­laşılmaz mahlûk» diye bir kitap yazdı, insa­nın çok karışık, muğlak anlaşılması ve anla­tılması güç bir varlık olduğunu ispata çalış­tı. Herkesin bocaladığı bu mevzuda Mevlâna'nın görüşünü, anlayış ve anlatışını Mesnevi'sinden örnekler alarak açıklamadan önce bu konuda bazı şairlerin, mütefekkirlerin in­san olarak kendilerini nasıl bulduklarını ve na­sıl anlattıklarını arzetmek isterim:

Abdulhak Hamit bir şiirinde:

«İki şahsım ben itikadımca» diyor. Bende bir insan ve bir de canavar var, diye ilâve ediyor.

İran şairlerinden Hafız: «Bilmiyorum ki, benim bu hasta gönlümün içinde kim var? Ben susmaktayım, halbuki o feryad ediyor, benimle çekişiyor, kavga ediyor.» demektedir.

Fransız trajedi yazarlarından Racin de kahramanlarından birisine şöyle söyletir: «Allahım, içimde insafsızca çarpışan iki insanın varlığını hissediyorum.»

Kıymetli sembolist şairimiz Ahmet Haşim'in «Başım» adlı şiirinde de aynı duygu belirtilmiştir. Bu şiirde, kendini beğenmiyen, kendinden kaçmak istiyen kederli bir insanın duyguları vardır.

Şairin aklı ve düşünceleri ile, gönlü ve hisleri çarpışmaktadır.

Dikkat buyurulursa şimdiye kadar adlarını saydığım kişiler, Hamit, Hafız, Racin, Ahmet Haşim insandaki ikilikten, insanın içinde kavga halinde bulunan iki şahsiyetten bahsettiler.

Bunlar Zer­düşt mezhebinin Ehrimeni ile Hürmüzü gibi, biri bizi kötülüğe sürükliyen, şeytan, nefis; öteki iyiye götürmek istiyen melek ve sağ duyunun sembolüdür.

İnsanda yalnız ikilik mi vardır?

Fransız düşünürü «La Roche Foucauld» da insanları binalara benzetti. Binala­rın, caddelere bakan tarafları güzel, temiz, bakımlı, süslü, arka tarafları kirlidir, iyi insan dediğimiz kişi yalnız bir cepheden bakıp, onun iyi taraflarını gördüğümüz kişilerdir.

Halbuki iyi saydığımız kişilerin çok fena tarafları da vardır. Aksine fena saydığımız, nefret ettiği­miz insanların da görmediğimiz çok iyi taraf­ları bulunur.

Şu halde insanlar hem iyi, hem de kötüdür. Mevlâna, insanı anlatırken bütün bu şairleri, yazarları geride bırakır, insanı birçok cepheleriyle ele alır. Adını saydığımız kişiler gibi insanı tarif edip bırakmaz, insanın kurtuluş yollarını da araştırır, insanı, insan yapmağa gayret sarf eder. Tabiatı icabı insan­da bulunan hayvanlığı yok etmeye uğraşır.

Mesnevi'nin ikinci cildinde 1416 No.lu beyitlerle başlıyan kısımda Mevlâna der ki:

«insanın vücudu, içinde yırtıcı hayvanla­rın dolaştığı bir ormana benzer. Parçalanma­mak, yok olmamak için çok uyanık bulunma­mız lâzım.

Bizim vücudumuzda binlerce kurt, binlerce domuz, temiz, pis, güzel, çirkin bin­lerce sıfatlar vardır.

Herhangi sıfat galip ge­lirse biz onun hükmü altına gireriz. Zaman olur, insanın içinde bulunan kurt harekete geçer ve insandan kurtluk zuhur eder. Zaman olur, insan, ay gibi Yusuf yüzlü bir güzel ha­line gelir.

İyiliklerle, kinler, kötülükler gizli bir yoldan gönüllerden gönüllere akıp durmak­tadır. Kalpte her an bir çeşit şey baş gösterir. İnsan bazen şeytanlaşır, bazen melekleşir. Bazen tuzak kesilir, bazen yırtıcı hayvan olur.»

Görülüyor ki Mevlâna, insanı daha et­raflı olarak, çeşitli yönleriyle ele almaktadır. Şu halde insan, mutlak olarak iyi de değildir, kötü de değildir. Bazen iyidir, bazen kötüdür.

Nitekim bir rubaisinde Hazreti Mevlâna:

«Bazen melekler, bizim temizliğimizi kıskanırlar, bazen de şeytanlar kötülüğümüzden kaçar,» diye buyurmuştur.

Mesnevi'nin birinci cildinde de 316 No.’lu beyitte:

«Çün besîiblîs adem rûy hest Bes beher desti neşayet dâd dest»

«Nice insan suratlı şeytan vardır. Bu se­beple her ele, el vermek lâyık değildir.» den­mektedir.

İnsan Nasıl Kurtulur?

Mevlâna, insanı bu şekilde realist bir gözle hem iyi, hem kötü olarak anlattıktan sonra, insanı kurtarmayı düşünür.

İnsan nasıl kurtulur? Vücut ormanımızdaki vahşi hayvanlar nasıl yok edilir? İnsan­lığımız, hayvanlığımıza nasıl üstün gelecek­tir?

ihtiraslarımız, hiddetimiz ve şehvetimiz bizim insanlığımızı esaret altına almıştır, in­sanı bu hayvanların esaretinden nasıl kurta­racağız?

Dış âlemde, madde âleminde insan zayıf cüsseli bir varlık olduğu halde, aklı ve zekâsı sebebi ile kâinatın efendisi olmuş. En kuv­vetli, en cesur hayvanlara galebe çalmıştır, insanı, hortumu ile fırlatabilecek ve ayağı al­tında ezebilecek fili, uşak gibi kullanmaktadır.

En yırtıcı hayvanları, arslanları, kaplanları aciz birer kuş gibi kafese koymaktadır.

Fakat insan ne yazık ki, kendi içindeki hayvanlara mağlûb olmuştur.

Madde âleminin efendisi olan, bütün hayvanları buyruğu altında tutan göklerde, dünyanın etrafında dolaşan akıllara durgunluk veren şeyler icad eden, akıllı, kuv­vetli, becerikli insan, ne şaşılacak şeydir ki, kendi içindeki hayvanlara boyun eğmiştir.

Hid­det kurdunun, şehvet yılanının esiri olmuştur. Mevlâna'ya göre insan, bağımsız gibi görü­nen zavallı bir köledir. Büyük Mevlâna için­deki hayvanların boyunduruğuna koşulan, esir olan insanı kurtarmaya çalışmakta ve insana, insanlığını hatırlatmaktadır.

Gerçek hürriyet, gerçek istiklâl, insanın kendi içindeki hayvan­ların boyunduruğundan kurtulmasıydı. Büyük Peygamberimiz bu iç savaşı, nefisle olan sa­vaşı (Cihad-ı Ekber) en büyük savaş, hak yo­lunda, bağımsızlık için açılan en büyük savaş olarak vasıflandırılmıştır.

Mevlâna'ya göre bu iç savaşı kazanmak için önce bizim kendimizi bulmamız, nereden geldiğimizi, ne olduğumuzu bilmemiz lâzım. Kendimizi idrak ettiğimiz an hürriyetimizin müjdesi bize ulaşacaktır.

Mevlâna'nın ifadesi­ne göre (önce can ayağından, ten bağını çı­karmamız gerekir) ve başımızı göğe çevirme­miz lâzımdır. Çünki bizim yerimiz bu kirli toprak değildir. Biz, etimizle kemiğimizle hay­vana benziyoruz ama hayvan değiliz.)

Mesnevi'nin ikinci cildinin 1812 No.lu beyitinde:

«Büyümeye meyli olan her ot büyü­yüp durur. Yaşar, günden güne ge­lişir, fakat başını yere eğdi mi gün­den güne küçülür, kurur mahvolur. Ruhunun meyli yüceliklere ise, yü­celirsin, manen yükselirsin, varaca­ğın yere varırsın. Aksine olarak ba­şını yere eğdin mi mahvolursun. Al­lah, Kur'an-ı Kerim'de Hz. İbra­him'in ağzından (Ben batanları sev­mem) diye buyurmuştur

Şu halde, biz başımızı yerden kaldırma­lıyız.

Başımızı hayvanlar, gibi toprağa eğmemeliyiz ve toprakta kalmamalıyız. Şu kirli toprakla uğraşmış kirlenmiş teni gönül havu­zunda yıkamalıyız.

Yine Mesnevi'nin ikinci cildinin 1361 No.lu beyitlerinde:

«Ey teni bulaşmış kişi, gönül havu­zunun kenarına dön, dolaş, insan, havuzun dışında iken nasıl temizle­nir? Havuzdan uzak düşen kişi nasıl paklanır? O adam iç temizliğinden bile uzak düşmüştür. Bu havuz gö­nül havuzudur ama bu havuzdan ha­kikat denizine gizli bir yol vardır.

«Gönül ten havuzunda çamura bulan­dı. Fakat ten gönül havuzunda te­mizlendi.

Mevlâna, insanı bu şekilde realist bir gözle hem iyi, hem kötü olarak anlattıktan sonra, insanı kurtarmayı düşünür. insan nasıl kurtulur? Vücut ormanımızdaki vahşi hayvanlar nasıl yok edilir? İnsanlığımız, hayvanlığımıza nasıl üstün gelecektir?
ihtiraslarımız, hiddetimiz ve şehvetimiz bizim insanlığımızı esaret altına almıştır, insanı bu hayvanların esaretinden nasıl kurtaracağız?
Dış âlemde, madde âleminde insan zayıf cüsseli bir varlık olduğu halde, aklı ve zekâsı sebebi ile kâinatın efendisi olmuş. En kuvvetli, en cesur hayvanlara galebe çalmıştır, insanı, hortumu ile fırlatabilecek ve ayağı altında ezebilecek fili, uşak gibi kullanmaktadır.
En yırtıcı hayvanları, arslanları, kaplanları aciz birer kuş gibi kafese koymaktadır.
Fakat insan ne yazık ki, kendi içindeki hayvanlara mağlûb olmuştur. Madde âleminin efendisi olan, bütün hayvanları buyruğu altında tutan göklerde, dünyanın etrafında dolaşan akıllara durgunluk veren şeyler icad eden, akıllı, kuv¬vetli, becerikli insan, ne şaşılacak şeydir ki, kendi içindeki hayvanlara boyun eğmiştir.
Hiddet kurdunun, şehvet yılanının esiri olmuştur. Mevlâna'ya göre insan, bağımsız gibi görünen zavallı bir köledir. Büyük Mevlâna içindeki hayvanların boyunduruğuna koşulan, esir olan insanı kurtarmaya çalışmakta ve insana, insanlığını hatırlatmaktadır.
Gerçek hürriyet, gerçek istiklâl, insanın kendi içindeki hayvanların boyunduruğundan kurtulmasıydı. Büyük Peygamberimiz bu iç savaşı, nefisle olan savaşı (Cİhad-ı Ekber) en büyük savaş, hak yolunda, bağımsızlık için açılan en büyük savaş olarak vasıflandırılmıştır.
Mevlâna'ya göre bu iç savaşı kazanmak için önce bizim kendimizi bulmamız, nereden geldiğimizi, ne olduğumuzu bilmemiz lâzım. Kendimizi idrak ettiğimiz an hürriyetimizin müjdesi bize ulaşacaktır.
Mevlâna'nın ifadesine göre (önce can ayağından, ten bağını çıkarmamız gerekir) ve başımızı göğe çevirmemiz lâzımdır. Çünki bizim yerimiz bu kirli toprak değildir. Biz, etimizle kemiğimizle hayvana benziyoruz ama hayvan değiliz.)
Yayınlandığı Kaynak : 1973-02-01
Yayınlandığı Dergi : a Sanat ve Edebiyat Dergisi
Sanal Dergi :
Makale Linki :
Otel Tekstili antalya escort sakarya escort mersin escort gaziantep escort diyarbakir escort manisa escort bursa escort kayseri escort tekirdağ escort ankara escort adana escort ad?yaman escort afyon escort> ağrı escort ayd?n escort balıkesir escort çanakkale escort çorum escort denizli escort elaz?? escort erzurum escort eskişehir escort hatay escort istanbul escort izmir escort kocaeli escort konya escort kütahya escort malatya escort mardin escort muğla escort ordu escort samsun escort sivas escort tokat escort trabzon escort urfa escort van escort zonguldak escort batman escort şırnak escort osmaniye escort giresun escort ?sparta escort aksaray escort yozgat escort edirne escort düzce escort kastamonu escort uşak escort niğde escort rize escort amasya escort bolu escort alanya escort buca escort bornova escort izmit escort gebze escort fethiye escort bodrum escort manavgat escort alsancak escort kızılay escort eryaman escort sincan escort çorlu escort adana escort