| Kurum Türü : Osmanlı Sanat Kurumları | Kurucusu : |
| Eğitim Dili : | Kuruluş Tar : |
| Ülke / Şehir : / İstanbul | Özellik : Dokuma Sanatları |
| Ekleyen : /2015-04-11 | Güncelleyen : /2015-04-11 |
Kemhabafanlar – Cemâat-i Kemhâ- bâfân-ı Hâssa
“Cemâat-i kemhâ- bâfân-ı hâssa” adıyla defterlere kaydedilen kemha dokuyucuları isminde ifade edildiği gibi, kemha adı verilen değerli kumaşı dokuyan bölüğe verilen isimdir. Atkısı ve çözgüsü ipek olan, ekstra çözgü telleriyle dokunan, takviye atkılı ağır ve tok bir kumaş türü olan ve dokumasında gümüş üzerine altın yaldızlı tel kullanılarak zenginleştirilen kemha kumaştan başta kaftanlar olmak üzere çok çeşitli giysiler ve saray objeleri üretilmiştir.
15. yüzyıl sonlarına kadar Yezd ve Frenk kemhalarının sarayda kullanıldığı arşiv kayıtlarından anlaşılmakta, yine bu yüzyılda Bursa ve Amasya gibi merkezlerde
kemha dokunduğu bilinmektedir. İstanbul’daki saray dokuma atölyesi için ise yoğun olarak ipek alımının yapıldığı merkez Bursa olmuş, bu alımlar 16. yüzyıldan sonra artış göstermiştir. Ayrıca yine sarayda dokunmak üzere ipek almaya gidilen diğer bir bölge kayıtlarda Acem olarak geçen İran bölgesidir. Bunun dışında sarayda dokunmayıp yurtdışından getirilen, özellikle Venedik gibi ipeklileriyle ünlü merkezlere sipariş verilen ipekli kumaşlar da sarayda kullanılmıştır.
Kemhabafan bölüğüne mensup sanatçılar, ipekli ile altın ve gümüş alaşımlı iplikleri dokurken, kumaşın desen tasarımını da yine bu bölükle koordineli çalışan nakşbendan-ı kemhabafan adlı ayrı bir bölük hazırlamaktaydı. Ehl-i Hiref defterlerinde doğrudan adı geçmeyen ancak bazı kayıtlarda dikkati çeken bu bölüğe mensup sanatçılar, dokumanın desen tasarımı ile bu desenlerin dokumaya geçirilmesinden ve ayrıca dokuma için hazırlanan çözgü ipeğiyle kullanılacak altınlı telin hazırlanışına kadar birçok detaydan sorumluydular. Bu anlamda, sarayın kemha nakkaşları dönem üslubuna göre hazırlanmış kemha kumaşların mimarı olarak görev yapmaktaydılar.
Sarayın dokuma bölüklerinin atölyelerinin yeri henüz bilinmemekle beraber, Topkapı Sarayı Arşivi’ndeki bir belgede, bir dokuma atölyesi planı bulunmaktadır. Plan üzerindeki yan yana iki odadan büyüğü kemhacılar, diğeri kadifeciler karhanesi olarak gösterilmiş, koridorun karşısında daha küçük bir oda ise desen bağlayanlar (nakşbendler) odası olarak gösterilmiştir.[1] Bazı belgelere dayanılarak, bu planın Beyazıd’daki Tavuk Pazarı’nda bulunan bir atölyeye ait olduğu söylenmekle beraber, bu planın asıl dikkat çeken noktası sarayın dokuma bölüklerinin aynı yapı içinde işbirliği içinde çalıştıklarını göstermesidir.
Kemhabafan bölüğüne mensup sanatçıların mevcudu 1526 tarihli defterde yirmi bir olarak görülürken, 1558 tarihinde yetmiş sekize kadar çıkarak en kalabalık olduğu dönemi yaşamıştır. 17. yüzyılda ise bölüğün nüfusu yavaş yavaş düşmeye başlayıp, 18. yüzyılda grupta en fazla üç sanatkâr çalışmıştır.[2]
