el-Mecmau'l-İlmiyyü'l-Irâkî

Irak'ta Arap dili ve edebiyatı ile diğer alanlarda ilmî çalışmalar yapan kurum.
İrak'ta ilmî kuruluşların ortaya çıkışı 1921'de başlar. Bu yıl içinde Sabit Abdünnûr ve on beş arkadaşı tarafından el-Ma'hedü'l-ilmî adıyla bir enstitü meydana getirildi. Enstitünün amaçları arasında Arap dilini bozulmaktan korumak, dile yeni terimler kazandırmak, dil, edebiyat ve sanatta fikir hareketlerini canlandırmak, ilim ve düşünce adamları ile yazar ve şairleri bir araya getirmek gibi faaliyetler görülüyordu. Ancak bu kurum fazla bir varlık gösteremedi. Enstitü üyelerinin teşebbüsüyle Iraklı dil ve edebiyatçılarla yazar ve şairleri bir araya toplayan, Cemîl Sıdki ez-Zehâvî başkanlığında 1934'te kurulan Nâdi'l-kalemi'l-Irâki 1958'e kadar varlığını sürdürdü. 1945'te Tâhir er-Râvî başkanlığında oluşturulan telif, tercüme ve neşir komisyonu 1947'de dağıldı. Aynı yıl el-Mecmau'l-ilmiyyü'l-Irâkî'nin kuruluşu hükümet tarafından onaylandı. Kurumun tesis ediliş amaçlan arasında Arap dili ve edebiyatı ile Araplar'ın ve Irak'ın tarih, sanat ve kültürünün incelenmesi, Arap kültürünü yayan İslâm milletleri arasındaki bağların araştırılması, çağdaş bilim ve sanat etkinlikleriyle tercüme ve telif faaliyetlerinin desteklenmesi, Arapça nâdir yazmalarla belgelerin koruma altına alınıp neşredilmesi, bir dergi çıkarılması, araştırmacılara maddî desteksağlanması, diğer akademi ve üniversitelerle iş birliği yapılması gibi faaliyetler yer alıyordu.

Şubat 1963 devriminden itibaren ikinci dönemine giren kurumun başkan ve üyeleri değiştirildi; bütçe açısından geniş bir Özerklik tanınan kurum terimler, sözlükler ve yazma eser neşirleriyle ilgili olmak üzere üç komisyon halinde çalışmalarını sürdürdü. Müesseseye bağlı olarak kurulan Kürt (1970) ve Süryânî(1972) kurumlarının 1978'de feshedilmesiyle üçüncü dönemine giren el-Mecmau'I-ilmiyyü'l-Irâki 1979'da Salih Ahmed el-llİ başkanlığında yeniden oluşturuldu ve üye sayısı kırka yükseltildi.. Kurum, gerek 1950-1962 arasında gerekse 1963'ten sonra yazma ve çağdaş telif olarak çok sayıda eser yayımlamış, ayrıca bazı eserlerin neşri için malî destek sağlamıştır.

Bunlardan bazıları şunlardır:
Cevâd Ali, el-Mufassal fî Târîhi'l-Arab kable'l-İslâm,
M. Rızâ eş-Şebîbî, Mü'errihu'l- Irâk İbnü'l-Fuvatî ,
İbnü'l-Müneccim, Kitâbü'n-Neğam,
Ziyâeddin İbnü'l-Esîr, el-Câmiul-kebîr,
İmâdüddin el-İsfahânî, Haridetü'l-kasr
İbnü's-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli'l-İkmâl
Abbas el-Azzâvî, Târihu'l-edebi'l-Arabî fi'I-lrâk
Ebü'l-Kâsım ez-Zeccâcî, İştikaku esmâ'illâh
Asmaî, el iştikak
İbn Ferrâc, el-Usûl fi'n-nahv
Nehhâs, et-Tüffâha fi'n-nahv
İbnü'l-Cevzî, Takvîmü'l-lisân
Ahmed Matlûb, Mucemü'J-mustalahâti'I-belâğıyye.

el-Mecmau'l-ilmiyyü'l-lrâki kendi adıyla çıkardığı dergisini 1950-1963 döneminde on, 1964-1974 arasında on beş cilt olarak yayımlamıştır. Bunun dışında 1955-1967 yıllarında çok sayıda terim sözlüğü neşreden kurum çeşitli ilim adamlarında elli kadar konferans verdirip bunları kendi dergisinde veya müstakil olarak neşretmiştir.