Cemaatle Namaz da Niyet ile ilgili Meseleler
I - Mezheplere Göre İmamlığa Niyet Etmenin Hükmü 
Ek:-Hanefi Mezhebine Göre Namaza Niyet Etmenin Manası Hükmü Ve Meşruiyet Çerçevesi:
II - İmama Uymaya Niyet Etmenin Hükmü 
III - İmam İle İmama Uyanın Niyetlerinin Farklı Olmasının Hükmü

I--- Mezheplere Göre İmamlığa Niyet Etmenin Hükmü: 
Namaza başlamadan niyet etmenin gerekliliği İslam uleması arasında ittifak konusudur. Sünnet ve icma ile sabittir. (1) 
İmam olacak şahsın namaza imam olarak niyet etmesinin hükmü konusunda ihtilaf vardır. 
-Hanefi Mezhebinin Fetvası: İmamın kadınlara imamet etmeye ayrıca niyet etmesi şarttır. Diğerlerine niyet etmesi şart değildir. (2) 
-Şafii Mezhebinin Fetvası: İmamın imamlığa niyet etmesi şartı yoktur. (3) 
-Maliki Mezhebinin Fetvası: Cemaatin şart olduğu her durum için imamın imamete niyet etmesi vaciptir. Diğer durumlarda vacip değildir. (4) 
-Hanbeli Mezhebinin Fetvası: İmamlığa niyet her durumda şarttır.(5) 

Ek- Hanefi Mezhebine Göre Namaza Niyet Etmenin Manası Ve Meşruiyet Çerçevesi:

Niyet'in Tanımı; Niyet etmek irade etmek, istemek demektir. Namaz İçin Niyetin Manası; Allah rızası için namaz emrini yerine getirmeye azm etmek demek olmaktır. 
Namaza eda etmek ya da kaza etmek için niyet etmek namazın şartlarındandır. 

Namaz için niyetin üç hali vardır. 
1-İmam olmaya niyet etmek,
2-Tek başına namaz kılmaya niyet etmek 
3-Namazı bir imama uyarak (cemaatle) kılmaya niyet etmek 

1--İmam Olmaya Niyet Etmenin Hükmü:
İmam olmaya niyet etmenin hükmü, kadın erkek ayrımı yapılmasının temel illeti ve niyet etmesi söz konusu imamın niteliği hakkında açıklama:
- Hanefi fıkıh kitaplarında, cemaatle namaz imamının, (erkekler cemaatine imamlık için) ayrıca niyet etmesine gerek olmadığı fetvaya bağlanmıştır. Bunun sebebi İmam olarak öne çıkan birisinde imamlık yapma şartlarının oluşmuş olmasına bakılmasıdır. 
Diğer taraftan kadınlar da cemaate uyacaksa imamın kadınlar için imamete ayrıca niyet etmesi şart koşulmuştur. İmam Ebu Hanife, İmam Ebu Yusuf ve imam Muhammed imam kadınlara imamete niyet etmezse kadınların cemaate uymalarının sahih olmayacağına fetva vermişlerdir.(6) 

İmam olacak şahsın namaz imamlığına niyet etmesinin gerekliliği konusunda kadın-erkek cemaat ayrımın yapılmasının sebebi, nedir?
Bu ayrıma sebep olarak; imamın erkeklerin cemaatinin önü sıra yer almasına binaen onların kendi namazını bozacak bir durumlarına ittila etme konumunda olması gösterilmiştir. Kadınların konumlarına ittila edememe durumunda olmasına binaen kadınlara imamlık için ayrıca niyet etmesi şart koşulmuştur.
(Buna göre de, imam namaza başladıktan sonra kadınlardan birinin gelip imamın namazını bozacak bir konumda durup imamın ve cemaatin namazlarının batıl olmasına sebep verebilmelerinden çekinmesi sebebiyle ancak bu tehlikeden emin olursa onların da imametine niyet etmesini fetvaya bağlamışlardır.)

-Dikkat edilmelidir ki; Hanefi fakihlerinin niyet etmesi hakkında görüş belirttiği imam; namaz için öne geçmiş imamdır. 

Bir şahsın imamet için öne geçmesi ve cemaatin onu öne geçirmeleri esasen imamete niyettir. ve bu açık niyet izharından sonra ayrıca imamlığa niyete gerek görülmemiştir.

Ama bu fetvanın yeni bir mesele olan mescidde tek başına namaz kılarken bulduğumuz bir şahsa imam olarak tabi olmaya delil gösterilmesi hata olacaktır. 

-İmamın imamlığa niyet etmesine gerek olmaması-fetvası cemaat toplanıp önlerine imam olarak imamlığa uygun birini geçirdikleri durum için verilmiş bir fetvadır. Mescidde namaz kılarken tek başına rastlanılan bir insana o imamlığa niyet etmemişken ve hangi namazı kıldığını bilmeden “-ben sana imam olarak uydum'' diyerek uyulmasına cevaz delili olarak gösterilmesi hata olacaktır.

İmamlık yapmaya niyet etmemiş bir adamın imamlık konumunda bırakılması bu şahsın imamete geçmeye uygun olup olmadığını dikkate almamak demek olacaktır. İmamı da bulunması gereken şartları hükümsüz kılacak bu fetva bu yönden de hatalıdır. 
tek başına nama kılan bir insanın; özürlü, hünsa, nafile kılan, kaza kılan, buluğa ermemiş, teyemmümle namazını kılma durumunda birisi olması gibi vb durumlarda olma ihtimali farz kılıyor olma ihtimali kadar söz konusudur. Bu şahsın bu ihtimaller göz ardı edilerek cemaat sevabı alınacak diye oldu bittiyle imam yapılmaya çalışılması ameli; esasen asrı saadette örneği olmayan bir ameldir. 
sahabenin ve Peygamber(ﷺ) in fiillerinden örnek gösterilen bütün fiiller ''tek başına namaz kılanın imam tayin edilme durumunda bırakılıp; bu suretle farzın cemaatle kılınmasına''  örnek teşkil edecek durumda değildir. 
Tek başına namaz kılan birisine arkasında durup sana uydum denilerek cemaat sevabı alınamaz. Bu fiil fıkhen geçersiz lağv bir fiildir. 

2--Tek Başına Namaz Kılarken Namaza Niyet Etmenin Hükmü: 
Tek başına namaz kılacak birisinin namazı kılmaya niyet etmesi namazın şartlarındandır. Niyet etmediği takdirde namazı sahih olmayacaktır.(7) 

3- Namazı Cemaatle Kılarken ( İmama Uymaya) Niyet Etmenin Hükmü:
Cemaatle namaz kılacak birisinin imama uymaya niyet etmesi de namazın şartlarındandır. Niyet etmediği takdirde cemaate uyması gerçekleşmiş olmaz.
Bir fert imama uymaya niyet etme ama uyduğu namazı tayin etmese imama uyması gerçekleşmez. Mutlaka hangi namaz için imama uyduğunu belirlemeli ve o şekilde niyet etmelidir. (8) 

II -İmama Uymaya Niyet Etmenin Hükmü (Cemaatin Niyet Etmesi)
Dört mezhebim müctehidleri namazda imama tabi olacak olan şahsın imama uymaya niyet etmesinin gerekliliğinde ittifak etmişlerdir. İmama uymaya niyet etmeyen birisinin cemaate uyması gerçekleşmediğinden kıldığı namaz tek başına kılınan namaz hükmünde olacaktır.(9) 
 

III -İmam İle İmama Uyanın Niyetlerinin Farklı Olmasının Hükmü 

-Hanefilerin Mezhebi:
-Farz namazı kılan bir imama nafile namaz kılan birisi uysa namazı sahih olur. (10) 
-Nafile bir namaz kılan imama farz eda etmek niyetinde birisinin uyması caiz olmaz. Bu namaz sahih değildir. (11) 
-Farz namazı kılan bir imama başka bir farz kılan şahsın uyması caiz değildir. (12) 
-Farz namaz kılan bir imama farzın kazasını yapan birisinin uyması caiz değildir. Namazı sahih olmaz.(13) 

Ek: İmamlığa Niyet Etmenin Hükmü; İmama Uymaya Niyet Etmenin Hükmü; İmam İle İmama Uyanın Niyetlerinin Farklı Olmasının Hükmü Açılarından; Farz Mı, Nafile Mi, Kaza Mı Kıldığı Bilinmeyen Münferid Olarak Namaz Kıldığını Gözlemlediğimiz Bir Şahsa İmam Olarak Uymanın Hanefi Mezhebine Göre Hükmü Nedir?

Böyle bir durumun iki şekilde oluşması mümkündür. 
1.şekil: cemaatle namaza yetişip bazı rekatlarını imam ve cemaatle yetişemediği rekatleri tek başına kılmak durumunda olan birisi olabilir. 
2.şekil: cemaatle namaza yetişememiş ama tek başına kendi kendine namazını eda etmekte olan birisi olabilir. 
 
Yukarıdaki iki suret için de çok sayıda ek ihtimal söz konusudur. 
Bunlar;
1-Nafile namaz kılıyor olma ihtimali: 
Tek başına namaz kılan şahıs tahiyyetül mescid namazı, duha namazı, evvabin namazı ya da abdest alanların kıldığı nafile namaz gibi bir namaz kılıyor olabilir. 
2-Kaza namazı kılıyor olma ihtimali:
Önceden kazaya kalmış namazlarını farklı vakitleri sırayla kaza ederek kılıyor olabilir. 
3-Tek başına namaz kılıyor bulduğumuz şahıs seferi olup namazını seferi olarak kılıyor olabilir. 
4-Özür sahibi olup namazını kendi nefsinde kılması caiz ama başkasına imamet için uygun durumda olmayabilir.
5-Mezheplerin namazla alakalı farklı ictihadlarına dikkat etmeyen birisi olabilir. Özellikle abdest ve namazın sıhhat şartlarını diğer ictihadları dikkate almadan kendi mezhebine göre uyguluyor olabilir. 
6-Kıraati bozuk ve imamet için yetersiz, ya da Fatihayı bilmeyen sade 3 ayetle namaz kılan birisi olabilir. 
7- Baliğ olmayabilir. 
8- Hünsa olabilir. 
9- Veledi zina, vs gibi imametleri ihtilaf konusu nitelliklerden birisi bu şahısta var olabilir. 
10-İtikadi açıdan küfre varan yanlışlara inanan birisi olabilir. 
 
Hanefi mezhebine göre yukarıdaki şıklardan birincisi (mesbukun imameti) caiz değildir. 
Tek başına namaza durmuş ama ne kıldığı(hangi namazı ) belli olmayan (ve imamet şartlarını üzerinde taşıyıp taşımadığı şüphe mahalli olan )şahsa imam olarak uyulup cemaatle namaz kılınması caiz değildir. (14) 

Hanefi fukahasının mescidde namaz kılar bulunan bir şahsa namaz anında seslenilmesi ve onun da tekbir getirerek farz namaz kıldığını ima etmesi gibi bir fetvası da yoktur. Esasen bu tür bir fiil meşru değil mahzurlu fiildir.
 
NOT: Kadınlar için ayrıca niyet etmenin şart koşulmasının sebebine bakılırsa bu imam olmaya niyet etmenin şart olmamasının imam olmak üzere cemaatin önüne geçmiş olan bir şahıs hakkında söylendiği görülecektir. 
Bu manayı İmam Kasaninin şu cümlelerinden anlamak mümkündür.(15) 

وهل يحتاج إلى نية الإمامة ؟ أما نية إمامة الرجال فلا يحتاج إليها ويصح اقتداؤهم به بدون نية إمامتهم . 

وأما نية إمامة النساء فشرط لصحة اقتدائهن به عند أصحابنا الثلاثة ، وعند زفر ليس بشرط ، حتى لو لم ينو لم يصح اقتداؤهن به عندنا ، خلافا لزفر ، قاس إمامة النساء بإمامة الرجال ، وهناك النية ليست بشرط كذا هذا ، وهذا القياس غير سديد ; لأن المعنى يوجب الفرق بينهما وهو أنه لو صح اقتداء المرأة بالرجل فربما تحاذيه فتفسد صلاته فيلحقه الضرر من غير اختياره ، فشرط نية اقتدائها به حتى لا يلزمه الضرر من غير التزامه ورضاه ، وهذا المعنى منعدم في جانب الرجال ، ولأنه مأمور بأداء الصلاة فلا بد من أن يكون متمكنا من صيانتها عن النواقض ، ولو صح اقتداؤها به من غير نية لم يتمكن من الصيانة ; لأن المرأة تأتي فتقتدي به ثم تحاذيه فتفسد صلاته . 

وأما في الجمعة والعيدين فأكثر مشايخنا قالوا : إن نية إمامتهن شرط فيهما ، ومنهم من قال : ليست بشرط ; لأنها لو شرطت للحقها الضرر لأنها لا تقدر على أداء الجمعة والعيدين وحدها ، ولا تجد إماما آخر تقتدي به ، والظاهر أنها لا تتمكن من الوقوف بجنب الإمام في هاتين الصلاتين لازدحام الناس فصح اقتداؤها لدفع الضرر عنها بخلاف سائر الصلوات وإن كان مقتديا فإنه يحتاج إلى ما يحتاج إليه المنفرد ، ويحتاج لزيادة نية الاقتداء بالإمام ; لأنه ربما يلحقه الضرر بالاقتداء فتفسد صلاته بفساد صلاة الإمام ، فشرط نية الاقتداء حتى يكون لزوم الضرر مضافا إلى التزامه ، ثم تفسير نية الاقتداء بالإمام هو أن ينوي فرض الوقت والاقتداء بالإمام فيه ، أو ينوي الشروع في صلاة الإمام ، أو ينوي الاقتداء بالإمام في صلاته ، ولو نوى الاقتداء بالإمام ولم يعين صلاة الإمام ولا نوى فرض الوقت هل يجزيه عن الفرض ؟ اختلف المشايخ فيه ، قال بعضهم : لا يجزيه ; لأن اقتداءه به يصح في الفرض والنفل جميعا فلا بد من التعيين ، مع أن النفل أدناهما ، فعند الإطلاق ينصرف إلى الأدنى ما لم يعين الأعلى . 

وقال بعضهم : يجزيه ; لأن الاقتداء عبارة عن المتابعة والشركة فيقتضي المساواة ، ولا مساواة إلا إذا كانت صلاته مثل صلاة الإمام ، فعند الإطلاق ينصرف إلى الفرض ، إلا إذا نوى الاقتداء به في النفل . 

ولو نوى صلاة الإمام ولم ينو الاقتداء به لم يصح الاقتداء به ; لأنه نوى أن يصلي مثل صلاة الإمام وذلك قد يكون بطريق الانفراد . 

وقد يكون بطريق التبعية للإمام فلا تتعين جهة التبعية بدون النية 

İmam olacak şahsın kadınlara ayrıca imamete niyet etmesinin şart koşulma sebebi kadınları görmeyen imamın onların saf tutma da önüne geçmek ya da gelip yanına durmak suretiyle imamın namazını bozmak durumunda olmaktan imamı korumak içindir. 
Buna göre kendi başına nafile ya da kaza ya da farz kılan imamlık yapmaya uygunluğu bulunmayan namaz kılanın onun durumunu bilmeyen birisi tarafından imam tayin edilmesinin cevazına delil olamaz.

1-İbn Rüsd, Bidayetu'l Muctehid ,I.120 vd ; İbnu'l Munzir, el İcma 36s. 
2 -el Mavsili, el İhtiyar, I.58 vd.; Damad Efendi , Mecmau'l Enhur fi Şerhi Multekal Ebhur.I.111
3- en Nevevi, Ravdatu't talibin I.367
4- Halil b İshak, Muhtasaru Halil fi Fıkhil İmam Malik, 33s. el Haraşi ala Muhtasar Halil II.37 vd
5- İbn Kudame, eş Şerhu'l Kebir, I.259
6- el Kasani, Bedaiu's Sanai, I. 127,128 vd. 
7- el Kasani, Bedaiu's sanai I. 128
8- el Kasani, Bedaiu's sanai I.128 vd.
9- İbn Abidin, el Haşiye I.55 vd.
10- el ihtiyar I.60 vd.; el Hidaye I.325vd
11- el İhtiyar I.59 vd.; el Hidaye I.323vd
12- el Hidaye I. 324; el İhtiyar I.60 vd.
13- İbnu'l Humam, Fethul Kadir I.323 vd.
14- İbnu’l Humam, Fethul Kadir, I.277; İbn Nuceym, el bahru'r-raik, I.383
15- el Kasani, Bedaius Sanai. I. 128 vd.